F. S. Meliboyeva tabiiy geografik jarayonlar

7-rasm. Karst shaxtasining bo'ylama kesmasi.
Nafaqat respublikamida, balki butun O'rta Osiyoda eng chuqur karst shaxtasi Zarafshon tizmasi, Qirqtog' platosida joylshgan bo'lib, kilsi nomi bilan ataladi. Chuqurligi 1200 m dan ziyod bo'lgan ushbu karst shaxtasining kirish qismi ulkan karst daxanasining quyi qismida joylashgan ponorni tashkil etadi.
Karst shaxtalarining geomorfologik tuzilishi turli murakkab tarzda kuzatilishi bilan birgalikda, kengligi bir necha metrdan, ayrim hollarda o'nlab metrlargacha o'zgarib turadi. Karst shaxtasi devorlari bo'ylab ba'zan yonlama yo'lkalar ochilsa, aksariyati tarmoqlanib ketadi va kilsi kabi yer osti ko'llari bilan tugallanadi.
Karst g'orlari-suvlarning gorizontal harakati natijasida tog' jinslarining erishi va erigan moddalarni olib ketishidan hosil bo'lgan yer osti bo'shliqlaridir.


8 -rasm. Karst g'orining ko'ndalang kesmasi.
Shveytsariyadagi Xellox g'ori bilan Appalachi tog'larining g'arbiy yonbag'ridagi Mamont g'ori dunyodagi eng katta g'orlar hisoblanadi. Xellox g'ori zal va yo'laklarining uzunligi 129,5 km ga yetadi, Mamont g'orining uzunligi esa 306 km dan ortadi.
Muzli g'orlar o'ziga - xosdir. Bu g'orlarning devorlari va shipi yil bo'yi saqlanib turadigan muz kristallari bilan qoplangan. Muzli g'orlarning eng ajoyibi Uralning g'arbiy yonbag'ridagi Kungur g'oridir. U dunyodagi eng katta g'orlardan biridir.
Muzli g'orlardan farq qiluvchi shunday g'orlar ham borki, ularning mikroiqlimi atrofidagi joylar iqlimidan ancha iliq bo'ladi. Masalan, Sixote-Alinb tizmasidagi g'orlarda qishning sovuq kunlarida ham 15-20°S li harorat saqlanib turadi. Ohaktoshlar juda qalin bo'lgan, ayniqsa suv juda chuqurga siziladigan tog'li rayonlarda ochiq karst voronkalari quduq yoki shaxtalar shaklini oladi. Bunday shaxtalar chuqurligi Qrim yaylalarida 100 m ga, Karst platosida esa 450 m ga yetadi.