Ф. Жуманова, С. Авазова, Г. Жобборова, У. Хуснетдинов

2.6. Илмий педагогик тадқиқот методлари 
Педагогик воқеликдаги ҳодисалар ва жараёнларни ўрганиш, педагогик 
қонун ва қонуниятларни аниқлаш зарурияти илмий педагогик тадқиқотлар 
ўтказиш эҳтиёжини юзага келтиради. Илмий педагогик тадқиқот – янги педа-
гогик билимларни шакллантириш жараёни; таълим, тарбия ва шахс камолоти-
нинг объектив қонуниятларини очишга йўналтирилган билиш фаолиятининг 
бир тури. Илмий педагогик тадқиқотларда қўйилган мақсадларга мувофиқ 
фундаментал, амалий тадқиқотлар ва ишланмалар фарқланади (2.11-расм).
 

---

79 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Фундаментал (муҳим) тадқиқотлар - маърифий (таълим, тарбия ва 
ш.к.) жараёнларнинг қонуниятларини очиб берадиган, илмий билимларни чу-
қурлаштиришга, фан методологиясини ривожлантиришга, унинг янги соҳала-
рини очишга йўналтирилган ва бевосита амалий мақсадларни кўзламайдиган 
тадқиқотлардир.
Амалий тадқиқотлар - таълим ва тарбия мазмунини шакллантириш 
ҳамда педагогик технологияларни ишлаб чиқиш билан боғлиқ айрим назарий 
ва амалий муаммоларни ҳал қиладиган тадқиқотлардир. Амалий тадқиқотлар 
фан ва амалиётни, фундаментал ва тадқиқотлар ва ишланмаларни бир-бирига 
боғлайди. 
Ишланмалар – таълим ва тарбия, ўқувчилар ва ўқитувчилар фаолияти-
ни ташкил этиш шакллари ва методлари, шунингдек маърифий тизимларни 
бошқариш бўйича дастурлар, дарсликлар, қўлланмалар, ўқув-методик тавсия-
лар яратишга қаратилган тадқиқотлардир.
Педагогик жараёнларнинг кечиши ўзига хослиги ва ноаниқлиги билан 
ажралиб туради – ҳар бир педагогик жараён такрорланганда аввалгисидан мут-
лақо фарқ қилади – шунинг учун педагогикада аниқ илмий-тажриба ўтказиш 
деярли мумкин эмас ва олинган хулосалар ҳар доим етарли даражада шартли 
ва нисбий хусусиятга эга бўлади. 
Илмий тадқиқотнинг асосий таркибий қисмлари: 
1) тадқиқот мавзуси – ўрганилаётган соҳанинг қисқа ва аниқ чекланган 
жиҳати. Мавзу долзарб бўлиши, яъни уни шакллантириш даврнинг объектив 
талаблари билан белгиланиши ва ўрганилаётган масала бўйича фан олдин иш-
лаб чиқилган жавобга эга бўлмаслиги керак; 
2) тадқиқот объекти - изланиш доираси (соҳаси). Бу объектлар педа-
гогик тизимлар, ҳодисалар, жараёнлар (маърифат, таълим, тарбия, шахс ва жа-
моанинг ривожланиши, шаклланиши, камол топиши ва ш.к.) бўлиши мумкин;