Ф. Жуманова, С. Авазова, Г. Жобборова, У. Хуснетдинов

Илмий педагогик
тадқиқот методлари: 
Кузатиш методи 
Ўқувчилар ижодини 
ўрганиш методи 
 
Адабиётлар ва ҳужжатларни 
ўрганиш методи 
 
Тушунча-терминология тизимини 
таҳлил қилиш методи
 
Амалий фараз тузиш методи
 
Суҳбат методи 
Илмий экспедиция методи 
Умумилмий методлар: 
Социологик методлар 
(сўровнома, интервью, рейтинг) 
Ижтимоий-психологик 
методлар 
(социометрия, тренинг) 
 Математик методлар 
(қайд этиш, бўйсиралаш, шкала-
лаш, қиёслаш) 
Тажрибани ўрганиш ва 
умумлаштириш методи 
Назарий методлар: 
Эмпирик методлар: 
Умумназарий методлар
(
таҳлил қилиш, синтез қилиш, 
индукциялаш, дедукциялаш, 
таққослаш, мавҳумлаштириш)
 Тажриба-синов методи 
Илмий-тажрибани фикран 
шакллантириш методи
 
Моделлаштириш методи
 
2.14-расм. Умумилмий, назарий ва эмпирик методлар

---

89 
4) суҳбат – педагогик тадқиқотларнинг анъанавий методи бўлиб, у ор-
қали шахснинг муносабати, ҳис-туйғуси, ўй-мақсади, фикр-баҳоси ва нуқтаи 
назари аниқланади. Суҳбат тадқиқот методи сифатида тадқиқотчининг суҳбат-
доши ички дунёсига аниқ бир мақсад йўлида киришга, унинг қандайдир ҳатти-
ҳаракатлари сабабларини аниқлашга уринишини ифодайди; 
5) интервью  – суҳбатнинг бир кўриниши бўлиб, тадқиқотчи олдиндан 
тайёрланган саволларга таяниб иш тутади, саволлар муайян кетма-кетликда 
берилиб, интервью олинади; 
6) тест – ўрганиладиган педагогик жараённинг тавсифини объектив 
ўлчашга имкон берувчи, қаттиқ назорат шароитида ўтказиладиган, аниқ бир 
мақсадни кўзда тутувчи, барча синалувчилар учун бир хил бўлган текшириш. 
Тест текширишнинг бошқа усулларидан аниқлиги, соддалиги, ҳаммабоплиги, 
автоматлаштириш имконияти борлиги билан фарқ қилади; 
7) сўровнома - тадқиқот материалини махсус ишлаб чиқилган саволнома 
ёрдамида ялпи йиғиш методи. Педагогик тадқиқотларда сўров варақасининг 
қуйидаги турлари кенг қўлланилади: а) мустақил равишда жавоб бериладиган 
очиқ сўровнома; б) тайёр жавоблардан биттаси танланадиган ёпиқ сўровнома; 
в) номи ёзилган (кимгадир мўлжалланган) ва номаълум (умумий) сўровнома; 
кириш ва назорат қилиш сўровномаси; 
8) адабиётлар ва ҳужжатларни ўрганиш – китоб ва бошқа нашрлар-
нинг тизимли илмий тавсифини тузиш, реферат ёзиш, матн тузиш, асарнинг 
қисқа мазмунини ёзиш, матндан парча олиш. 
Педагогик тадқиқотларда миқдорий методлардан ҳам самарали фойдала-
нилади. Сифат – хусусият, хоссалар мажмуини ифодаласа, миқдор – катталик, 
миқёс, кўламни белгилайди.
Қуйида айрим миқдорий методлар тавсифи келтирилади:
1) қайд этиш – гуруҳнинг ҳар бир аъзосида муайян сифатнинг мавжуд-
лигини аниқлаш ва кимда мазкур сифат борлиги ва йўқлигини умумий ҳисоб-
лаб чиқиш (масалан, машғулотда фаол ёки суст иштирок этаётган ўқувчилар 
сони); 
2) бўйсиралаш (даражали баҳолаш) – йиғилган маълумотларни муайян 
кетма-кетликда жойлаштириш (қайсидир кўрсаткичнинг ўсиши ва камайиши 
тартибида) ва шунга мувофиқ ҳар бир синалувчининг бу қатордаги ўрнини 
аниқлаш (масалан, энг яхши деб ҳисобланган синфдошлар рўйхатини тузиш); 
3) шкалалаш ( ўсиб ёки камайиб борувчи рақамлаш) – педагогик ҳоди-
саларнинг айрим жиҳатларини баҳолашда рақамли кўрсаткичларни киритиш, 
тадқиқ этилаётган тавсифларга баллар ёки бошқа рақамли кўрсаткичларни 
бериш. Ўлчов шкалаларининг қуйидаги турлари фарқланади: номли шкала; 
тартибли (даражали) шкала; оралиқ шкала; муносабатлар шкаласи; 

---

90 
4) моделлаштириш – хаёлда туғилиб тавсия этилган ёки моддий амалга 
ошган тизимнинг илмий андазаси (модели) бўлиб, тадқиқот предметини айнан 
бир хил акс эттиради. Моделни ўрганиш бу объект ҳақида янги маълумотлар 
олишга имкон беради. Моделлаштириш қуйидаги вазифаларни муваффақият-
ли ҳал этишда қўлланилади: билиш фаолияти ва ўқув-тарбия жараёнини бош-
қариш; таълим жараёнини ташхислаш, башоратлаш ва лойиҳалаш.