F. I. Salomova Bilim sohasi: 500000 – “Ijtimoiy ta’minot va sog’liqni saqlash” Ta’lim sohasi: 510000 – “Sog’liqni saqlash”

Nazorat savollari 

1. Davolovchi ovqatlanish haqida tushuncha, uning asosiy prinsiplari 

2. Parhez taomlarga bo’lgan asosiy gigiyenik talablar 

3. Diet vrachining asosiy vazifalari 

4.  Kasalxona  ovqatxonasi  (ovqatxonadagi  xonalar  va  jihozlarning  tarkibi,  ovqat 

tayyorlash tartibi va uni tarqatish) tuzilishi va unga bo’lgan gigiyenik talab 

 

 

---

 

78 

 

2.10. Tez buziluvchi ovqat mahsulotlarining sifatliligini baholash

 

UAShning  asosiy  vazifalaridan  biri  ovqatdan  zaharlanish  hodisalarining 

oldini  olish  bo’yicha  ishlar  va  aholi  orasida  oqilona  ovqatlanish  mahoratlarini 

shakllantirish, xususan sifatli oziq-ovqat mahsulotlarini iste’mol qilishga o’rgatish 

hisoblanadi.  Bu  ishlar  asosan tez buziluvchi ovqat  mahsulotlariga  taalluqli bo’lib, 

birinchi  navbatda  sut,  sut  mahsulotlari,  go’sht  va go’sht  mahsulotlari hisoblanadi. 

Bu  mahsulotlar  ham  sog’lom  va  ham  bemorlar  uchun  eng  asosiy  ovqat 

mahsulotlari  qatoriga  kirib,  ular  muayyan  sharoitlarda  juda  og’ir  kechadigan 

ovqatdan  zaharlanish  hodisalariga  sababchi  bo’lib  qoladi,  xususan  -  konservalar, 

botulizmning kelib chiqishidagi asosiy sababchi mahsulot bo’lib qoladi. 

Inson  ovqatlanishi  uchun  foydalanadigan  ovqat  mahsulotlari,  bu 

mahsulotlarning  to’plami  miqdor  va  sifat  jihatdan  to’la  qiymatli,  turli  tuman  va 

yaxshi  ta’m  ko’rsatkichlariga  ega  bo’lishi  kerak.  Iste’mol  qilinadigan  ovqatlar 

hayvon mahsulotlari (go’sht, baliq, sut, tuxum) va o’simlik mahsulotlari (don-dun, 

sabzavot  va  mevalar)ga  bo’linadi.  Har  qanday  ovqat  mahsuloti  muayyan  ovqatli 

qiymati  bilan  ta’riflanadi.  Mahsulotning  ovqatli  qiymati  uning  tarkibidagi  u  yoki 

bu  ko’rinishdagi  oziqali  moddalarning  miqdoriga  bog’liq  holda  o’zgaradi.  Ovqat 

mahsulotlari 

tarkibidagi 

oziqali 

moddalarning 

miqdoriy 

ko’rsatkichlari 

organizmning  ehtiyojini  qondira  olishi  lozim.  Ko’pgina  ovqat  mahsulotlari  turli 

xildagi  oziqali  komponentlarni  o’z  tarkibida  tutadi.  Shuning  uchun  u  yoki  bu 

turdagi  mahsulotning  ustunligi  uning  energiya  manbai,  plastik  materialligi, 

vitaminli va mineral moddalarga boyligi bilan ahamiyatlidir.  

Hayvon mahsulotlari avvalam bor plastik materiallar manbai, non va yorma 

mahsulotlari, yog’lar esa energetik manba, sabzavot va mevalar bo’lsa, organizmga 

faol komponentlarning kirish manbai hisoblanadi. 

Oziq-ovqat 

mahsulotlari 

yangi, 

mikroblar 

bilan 

zararlanmagan, 

ifloslanmagan, tabiiy tarkibi qoniqarli, sanitariya qonunlariga zid bo’lmaydigan va 

taqiqlangan qalbakilashtirish hollari bo’lmasligi, tarkibi mexanik qo’shimchalardan 

holi bo’lishi kerak. 

---

 

79 

 

Aholini  sifatli  oziq-ovqat  mahsulotlari  bilan  ta’minlash  maqsadida 

O’zbekiston respublikasida ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarish, etishtirish, ularga 

ishlov  berish,  ularni  tashish,  saqlash  realizatsiya  jarayonlarining  sifatli  bo’lishini 

muntazam  nazorat  qilish  uchun  sanitariya-veterinariya  nazorati  tashkil  etilgan 

bo’lib, DSENM xodimlari tomonidan nazorat qilinadi.   

Oziq-ovqat  mahsulotlarining  sifatligini  aniqlash  uchun  quyidagi  usullardan 

foydalaniladi: 

1. Organoleptik  usul  –  mahsulotning  rangi,  hidi,  ta’mi,  tashqi  ko’rinishi, 

konsistensiyasi aniqlanadi 

2. Fizikaviy usul – mahsulotning harorati, zichligi, namligi aniqlanadi. 

3. Kimiyoviy  usul  –  mahsulotning  kimyoviy  tarkibi,  (pH)  muhiti,  hamda  begona 

qo’shilmalarning borligi aniqlanadi. 

4.  Mikroskopik  usul  –  mahsulotning  morfologik  tuzumini,  parazitlarning  borligi 

aniqlanadi. 

5. Bakteriologik usul – mahsulotlarning mikroblar bilan zararlanganlik darajasi va 

tabiati aniqlanadi. 

6. Biologik usul – mahsulotlarning zaharliligi tajriba hayvonlarida o’rganiladi. 

7. Radiometrik  usul  –  mahsulotlarning  radioaktiv  moddalar  bilan  zararlanganligi 

aniqlanadi. 

Ko’rsatma  va  imkoniyatlarga  ko’ra  yuqorida  ko’rsatilgan  usullarning 

barchasi  yoki  ulardan  ba’zilari  qo’llaniladi.  Eng  ko’p  organoleptik,  fizikaviy  va 

kimyoviy tekshirish usullari qo’llaniladi.

  

Oziq-ovqat  mahsulotlarining  sifatliligini  to’liq  gigiyenik  baholash  DSENM 

ning  sanitar-gigiyenik  laboratoriyalarida  amalga  oshiriladi,  ammo  ayrim  hollarda 

tez buziluvchi mahsulotlarning sifatliligi DPM ning ovqatxonasida ham eng oddiy 

usullar yordamida tekshirilib, ularning sifatiga baho berilishi mumkin.