Ёзувчи ўзи беқиёс ишон ган, ягона ҳақиқат деб бил

247

---

Покистон сафари
Бизлар тўрт киши эдик. Иброҳим Гафуров, Аҳмад-
жон Мелибоев, Дадахон Нурий ва мен. Ватанимиз мус-
тацилликка эришганига атиги ярим йил бўлган, боища
соҳалар қатори чет эл билан ҳаво йўллари орқали алоца
ўрнатиш масаласи ҳам энди ҳал бўлаётган,
“Ўзбекистон
ҳаво йўллари” миллий авиакомпанияси том маънода
цанотини ростлашга киришган палла эди.
Қисқа қилиб айтганда, қадимий кўшнимиз Покистон
билан қисқа муддат бўлса-да, таниилдик, турли газета
ea журналлар таҳририятида бўлдик. Муҳими, қаерга бор-
майлик, покистонликлар юртимиз Истиқлолидан чин
дилдан қувонганини кўриб турдик. Ўша кезлари ушбу са-
фар ҳақида матбуотда чицишлар бўлди.
Куйидагилар тўрт адиб ҳамкорлигида ёзилган сафар
таассуротларининг бир ҳисми.
Кечикиб учдик. “Аэрофлот” самолёти Тошкентдан тунги 
соат ўн иккида эмас, эрталаб соат учда парвоз қилди. Уму- 
ман, учолмай қолишимиз ҳам мумкин экан. Авваллари Мо­
сква - Карочи - Ханой рейси Тошкентда қўниб ўтиши шарт 
ҳисобланган. Ҳаво кемаси Покистон ёки Вьетнамга Тош­
кентдан учадиган чет эл йўловчиларни ҳам олиб кетган (биз 
чиқадиган самолётни кутиб ўтирганлар орасида ҳам вьет- 
намликлар бор эди).
“Ўзбекистон ҳаво йўллари” авиакомпанияси бошлиғи 
Ғани Мазитович Рафиқов раҳбарлигидаги расмий деле­
гация Тошкент - Карочи авиайўналишини очиш масала­
си бўйича икки кун олдин жўнаб кетган, биз - бир гуруҳ 
қаламкаш ларни эса жаҳонга машхур “Табани” ширкати По- 
кистонда “Ўзбекистон ҳаво йўллари” ваколатхонасининг 
очилиш тантаналарида қатнашиш учун таклиф қилган эди.
248 
'Яряи *ср дафтари' 
Ў т к и р Х о ш и м о в

---

Ҳарқалай, омадимиз чопди, шекилли, Москвадан учган 
самолёт экипажи Тошкентга қўниб ўтишга рози бўлибди.
Тошкент қўналғасининг божхонасида ўзбек йигитлари 
кўпайиб қолганини кўриб, хурсанд бўлдик. Муомаласи - та ­
биий, сиз билан роботга эмас, одамга ўхшаб гаплашади.
...Икки соату қирқ дақиқада Карочига қўндик. Тошкент 
анчайин совуқ эди, бу ерда эса иссиқ. Биздаги сентябрь 
ўрталарини эслатади. Чегарачилар назоратидан ўтиш, дек­
ларация тўлдириш сингари расмиятчиликлар бу ерда ҳам 
ўзига етгунча экан.
“Табани” ширкати вакиллари очиқ чеҳра билан кутиб 
олишди. Табиийки, бегона юртга борган одам энг олдин ўша 
жойнинг табиати, одамлари, кўчаларига қизиқиб қарайди. 
Тошкент билан Карочининг вақт минтақаси бир хил. Аммо 
иқлими тропик. Шаҳар Арабистон денгизи сох^лида жой- 
лашган. Кўчалар четида меваси ҳандалакдай келадиган ко- 
кослар, қип-қизил гулли толлар (толгул), сарв дарахтлари 
кўзга ташланади. Одамларнинг чеҳраси очиқ. “Ўзбекистон” 
десангиз, қардошини топгандай қувониб кетади. Кийиниши 
ўзига хос. Эркаклар бошига оқ тўрдўппи, эгнига оппоқ, узун 
кўйлак-лозим, нимча кийган (ниҳоятда яраш иқли ва кулай 
либос).
“Покистонда хотинлар чодрага ўралиб ю ради”, деган ran 
ёлғон. Аёллар ҳам бежирим ва қулай либосларда юрибди.
Дарвоқе, Карочи қўналғасида ҳаммаси бир хил пушти- 
ранг кўйлак ва лозим кийган, бўйнига чиройли ёпқич таш- 
лаб олган гўзал қизларни кўриб, аввалига булар ўзимизнинг 
“Баҳор”га ўхшаб, чет эл гастролига кетаётган ансамбль 
бўлса керак, деб ўйлаган эдик. Адашибмиз. Булар Покистон 
халқаро авиалинияси самолётларида хизмат қилувчи стюар- 
дессалар экан.
Шаҳар ниҳоятда катта. Айтишларича, Карочининг бўйи 
35, эни 30 чақирим келаркан. Аҳолиси ўн миллион. Эътироф 
этиш керак, шаҳар озода эмас. Кўчалар четида ахлат уюмла- 
ри кўп. Пиёдалар қатнайдиган йўлкаларнинг ўзи йўқ ҳисоб. 
Борлари ҳам қаровсиз... Баланд, замонавий бинолар ҳам, 
пастқам бостирмалар ҳам, бойлар маҳаллий шароитга мос- 
лаб, дид билан қурдирган қават-қават уйлар ҳам бор. Четдан 
борган меҳмоннинг кўзига ярқ этиб ташланадиган тағин бир
Ў ткир Ҳ ош им ов. 
'Я р м м аср дафтари* 
249

---

м анзара - афсус, тиланчи кўп! Аёллар, чоллар, ёш болалар... 
Лекин уларга қараб мамлакат фаровонлиги ҳақида хулоса 
чиқариш унча тўғри эмас. Тиланчилар бу ерларда махсус бир 
тоифа.
Карочида одам кўпроқми, маш инами - билиш қийин. 
Япониянинг “Тойота”, “Ниссан”, “Сузуки”ларидан тортиб, 
мотороллерни ҳам, йўловчи ташишга мослаштириб олин- 
ган рикшаларгача, велосипедлардан тортиб туя аравалар- 
гача - ҳаммасини учратасиз. Бу кўчаларда фақат самолёт 
билан фил юрмайди, холос. Айниқса, автобуслар ғаройиб: 
нақ келиннинг сандиги дейсиз! Ҳаммаёғига ялтироқ туну- 
ка безаклар қоқиб ташланган. Ҳатто чироғининг тепасига 
“тиллақош ” тақиб қўйганлар ҳам бор. Устига-устак, рангли 
расмларни айтмайсизми? Бирида арслон, бирида йўлбарс, 
бошқасида бургут, дарёлар, ўрмонлар тасвири... Боринг- 
ки, дарахт шохида сайраб турган балиқ расмиям бор, десак 
лоф бўлмайди. Ҳар ким ўз машинасида алох^да ажралиб, 
кўзга ташланиб, кўзни қувонтириб туришни истайди. Чуру- 
ги чиқиб кетган автобуснинг “лаб-лунжини” тўғрилаб, бўяб, 
нақ ясатиқлик сандиқдай қилиб қўядиган устахоналар кўп. 
Автобусга сиғмай қолган йўловчилар орқа томондаги нар- 
вончадан пилдириб томига чиқиб олди-да, бемалол кета- 
веради. Хоҳласа, томга узала тушиб ётиб олади. Ишқилиб, 
манзилига етиб олса бўлгани. “Бас”нинг (автобусни “бас” 
дейишади) пул йиғадиган вакили эшик остида осилиб туриб, 
дам-бадам қийқириб қўяди.
“Табани”нинг Тошкентдаги ваколатхонасида ишлайди- 
ган Абдул Босит Абдул Азизнинг “Тойота”сида бир соат юр- 
масимиздан “тамом бўлдик”. Ҳар лахзада беихтиёр хитоб 
қиламиз: “И-и-и!”, “Вой-й-й!” ,“Кўзингга қара, Абдул Босит!..”
Биринчидан, кўчалар тор. Иккинчидан, йўлчироқ (све­
тофор) йўқ ҳисоб. Учинчидан, улов инглизча усулда - чап 
томонлама хдракат қилади. Худди рўпарангиздан машина 
чиқиб қолаётгандай бўлаверади. Ва ниҳоят, биз ўрганган 
ҳаракат қоидаларининг ўзи бу ерда йўқ. Орқадан келаётган 
маш ина ўнг томонингдан ҳам, сўл томонингдан хдм суриб 
кетаверади. Бир қарасанг, нақ ғилдирак тагидан велосипед- 
чи зипиллаб ўтиб қолади. Чоррахдца бир зум тўхтасанг, газе­
та сотувчи болами, тиланчи хотинми югуриб келади. Маши­
250 
"Ярим аср дафтари”. 
Ў ткир Х ош и м ов

---

на деразасини тақиллатиб, садақа сўрайди. Ғилдирак тагига 
тушиб қолмасайди, деб капалагингиз учади. Йўқ, ғилдирак 
тагига тушмайди. Худди моҳир дорбозлардек машиналар 
оқими оралаб зипиллаб учади.
- Жон ука! - деймиз Абдул Боситга ялиниб. - Сенинг ма- 
шинангда юриш чангалзорда йўлбарс миниб сайр қилишдан 
баттар экан. Илтимос, секинроқ ҳайдагин, барака топкур!
Абдул Босит ним қора кўзойнаги ортидан кулиб қараб 
қўяди-да, “Тойота”ни тағин “мингга” босиб кетавера- 
ди... Ушбу қоидасизлик тагида бир қараш да кўзга ташлан- 
майдиган, ёзилмаган қоида борлигини кейин тушундик. 
Биринчидан, бу кўчаларда секин юришнинг иложи йўқ. 
Ортингиздан келаётганларга халал берасиз. Қолаверса, 
ҳайдовчилар бир-бирини самимий ҳурмат қилади. Шошиб 
турган бўлсангиз, сигнал берасиз ёки деразадан қўл чиқариб 
имо қиласиз, нариги ҳайдовчи ҳеч оғринмай ўтказиб юбо- 
ради. Кўчани йўловчи кесиб ўтадиган махсус жой йўқ. Пиё- 
да хоҳлаган жойидан ўтиб кетаверади. Ҳайдовчи буниси- 
га ҳам оғринмайди. Ҳай-ҳай, бунақа ҳолат бошқа жойда 
бўлсами, ҳар чорраҳада битта аварияни, ёқа бўғишиб турган 
ҳайдовчиларни кўрардингиз!
Бозорда ҳамма нарса бор. Сурмадан тортиб тил- 
ла тақинчоқларгача, сақичдан тортиб қимматбаҳо уй 
жиҳозларигача. Эски ran бўлса-да, такрор айтишга тўғри 
келади. Харидор сотувчига эмас, сотувчи харидорга ялина- 
ди. Майли, савдолашинг, майли, ярим нархига олинг, фақат 
нимадир харид қилсангиз, бас. Мева бозорларида тарвуз ол- 
дида редиска, ананас ёнида пиёзни кўрасиз. Афсус, бозорлар 
ифлос, пашша кўп, оқава кўп.
Ҳар ким тирикчилик ғамида. Қадамингизда хунар- 
мандчилик устахоналари: мисгарлик, ўймакорлик, ганчкор- 
лик, заргарлик, қандолатпазлик... Кичик корхоналар бозор- 
ларни минглаб хил маҳсулотлар билан тўлдириб ташлаган.
Шаҳарда кўп миллат вакиллари истиқомат қилади. Бироқ 
миллат суриштириш уят х^собланади. “Миллатингиз ним а?” 
десангиз, бир оғиз сўз билан жавоб оласиз:
- Муслим.
Масжидлар кўп. Бироқ ҳаммани намоз ўқийди, деб 
бўлмайди. Биз жойлашган замонавий “Фаран” мусофирхо-
Ў ткир Х ош им ов. 
"Ярим аср дафтари”

---

насининг рўпарасида ҳам масжид бор экан. Пешин намо- 
зини кузатдик. Нариси билан йигирма-ўттиз чоғли одам 
тўпланди. Бироқ бу юрт одамларида бошқа бир фазилатни 
кўрдик: ҳар кимнинг кўнглида мусулмончилик доирасидан 
чиқмаслик керак, деган чукур ишонч бор. Бировнинг мул- 
кига кўз олайтирмаслик, дилозорлик қилмаслик, каттага 
хурмат, кичикка мурувват...
...Эртаси куниёқ рўзномалар бир гуруҳ ўзбек адиблари 
Покистонга ташриф буюришганини хабар қилишди. Даст- 
лабки мулоқотлар бошланди. Ҳамкасбларимиз бизни савол- 
жавобларга кўмиб юборишди.
Покистон ахборот агентлиги марказининг бошлиғи 
Муҳаммад Асрор Хон билан бўлган суҳбатимиз қизиқарли 
ўтди. 
Агентлик 
ходимларининг 
саволларидан 
маъ- 
лум бўлишича, мамлакатларимиз бир-бирига анча яқин 
бўлишига қарамай, уларда бугунги Ўзбекистонга доир зарур 
ахборотлар деярли йўқ ҳисобида. Борлари ҳам узуҳ-юлуқ. 
Собиқ советнинг баъзи бир масъулиятсиз оммавий ахборот 
воситалари тарқатаётган уйдирмадан иборат “ахборот”лар 
эса Шарқ мамлакатларида мустақил Ўзбекистон Республика- 
си тўғрисида янглиш тасаввур туғилишига сабаб бўлмоқда.
Биз Асрор Хонга Ўзбекистон ва Покистон миллий ахбо­
рот агентликлари ўртасида алоқа боғлашни, мухбирлар ай- 
ирбошлашни ва шу асосда икки мамлакат халқлари ҳаётига 
оид маданий, иқтисодий ва бошқа янгиликларни мунтазам 
ёритиб туришни таклиф этдик. Таклиф мамнуният билан 
қабул қилинди.
Бундан бирмунча муддат аввал Покистон миллий мат- 
буотининг асосчиларидан бири, машхур журналист ва адиб 
Мир Халил Рахдоон оламдан ўтган экан. Ул муҳтарам зотнинг 
хотираларига Қуръон тиловат қилдик. Оталари ишини давом 
эттираётган ўғиллари билан танишдик. Мир Шакил Раҳмон 
Покистоннинг нуфузли ижтимоий-сиёсий рўзномаларидан 
бири - “Ж анг”га муҳаррирлик қилади. Газета ҳар куни 
икки марта (эрталаб ва кечқурун) бир миллион нусхада 
жаҳоннинг бешта йирик шаҳарларида нашр этилади. Обуна- 
чи йўқ, жами нусхалар ўша куниёқ қўлда тарқатилади. Бир 
нусха “Ж анг” - 4 рупий, жума сонлари S рупийдан сотилади.
252 
"Ярим аср дафтари". Ў т к и р Х о ш и м о в

---

Нинани ташласангиз ерга тушмайдиган, қатор-қатор ма- 
шиналар билан тўлиб-тошган гавжум Карочи кўчаларида ўз 
“Тойота”сини бирда йўлбарсдай бўкиртириб, бирда балиқ 
мисол эпчил хатти-ҳаракат билан олға чоптириб бораёт- 
ган Абдул Босит ниҳоят, бизни шаҳар ташқарисидаги яйдоқ 
чўлнинг ўртасида ястаниб ётган катта асфалт йўлга олиб 
чиқди.
Бу ёғи Белужистон. Мана ury йўл тўғри Афғонистоннинг 
пойтахтига олиб боради.
-
Худо хоҳласа, келажакда Тошкент - Термиз - Ко- 
бул - Пешовар - Карочи шаҳарлари бўйлаб автомобиллар 
қатнайдиган асосий йўл мана шу бўлади. Ҳозир биз Тошкент 
томон бир неча ўн километр юриб тарихий қадамни қўямиз,
- деди мезбон ҳазил аралаш жиддий оҳангда.
Пасту баланд, тап-тақир чўл бағрини қилич дамидай ке- 
сиб ўтган йўлдан эллик чақиримча юрганимиздан сўнг ўнг 
томонда оппоқ деворлар билан ўралган қўрғон кўзга таш- 
ланади. Машина бурилиши билан дарвоза қанотлари икки 
томонга тортилиб “очилди”.
Ичкарига 
кирдигу саҳро ўртасида 
бунёд этилган 
“ж аннат”ни кўриб ҳайратланиб қолдик. Атрофда турли-ту- 
ман анвойи гуллар барқуриб очилиб ётибди. Райҳонларнинг 
муаттар ҳиди ҳаммаёқни тутган.
Бизни Тошкентда бир неча бор учрашиб гурунглашган 
эски қадрдонимиз, “Табани” фирмасининг тўқимачилик 
корхоналари қуриш бўйича етакчи мутахассиси Муҳаммад 
Юсуф қучоқ очиб кутиб олди. Яқинда қуриб ишга туширил- 
ган корхона фаолияти билан танишишга таклиф этди.
Қарийб ўн гектарча келадиган майдоннинг бир қисмини 
корхона цехлари ҳамда маъмурий бинолар эгаллаган. 
Мўъжазгина биринчи бинода пахта чигитидан ажратилиб, 
махсус қувур орқали иккинчи бинодаги дастгоҳларга юбо- 
рилади. У ерда пахта навлари ажратилиб, арқоқ шаклини 
олади ҳамда енгил, узун саватчаларга тартиб билан жойла- 
нади. Учинчи бинода арқоқ йигирилади, ип шаклини олади. 
Охирги бинода эса ип пишитилади, ғалтакларга ўралади... 
Бу жараённинг ҳаммаси замонавий машиналар ёрдамида 
бажарилмоқда. Ишнинг сифатини эса алох^да хоналарга 
ўрнатилган махсус компютерлар орқали назорат қилиб ту- 
рилади.
Ў ткир Ҳ ош им ов. 
"Ярим аср дафтари*

---

Дунёда энг юксак навли пахта етиш тирадиган бизнинг 
юртда эрта-индин бундан-да замонавийроқ, мукаммалроқ 
корхоналар яратилиш ини ўйлаб дилим из равшан тортди.
Карочида одам кўп. Жуда кўп. Бу ерда катта-кичик бар- 
чанинг юрагида ахлоқ жуда чукур илдиз отган. Турли-турфа 
одамлар издиҳоми қайнаб ётган шоҳкўчаларда на бировга 
олайган, на жаҳл отига миниб тортишган, на шилқимлик ёки 
енгилтаклик қилган, на беҳаё қараган ё қилиқ қилганларни 
учратасиз. Бир-бирларига гоят одоб-икром билан муомала- 
да бўлишади.
Европа ва Америка илм-фани, техникаси, цивилизация- 
си Покистонга хдм анча шитоб билан кириб келяпти. Аллоҳ 
айтган: 
“Аллоҳ барча нарсани 
(Ўз) 
билими билан қамраб 
олган”