Evolyutsiya nazariyasi

Biologik progressning turli yo‘nalishlari o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlik
A.N.Seversov fikricha, organizmlar rivojlanishida biologik progressning turli yo‘nalishlari almashib turadi. Tarixiy rivojlanishda biologik progressning turli yo‘nalishlari o‘zaro o‘rin almashinib turadi. Lekin shunga qaramay degeneratsiya hamda ixtisoslashib rivojlanish yo‘nalishiga o‘tgan organizmlar keyinchalik qayta aromorfoz bo‘yicha rivojlana olmaydi. Bu holat degeneratsiya va ixtisoslashish, evolyutsion rivojlanish yo‘nalishlarining tupigi ekanligi bilan ifodalanadi.
Seversovning fikricha, aromorfoz evolyutsion rivojlanishning bosh yo‘nalishi hisoblanadi, chunki u hayvon va o‘simliklar tuzilishining murakkablashuviga olib keladi. Evolyutsiya jarayonida aromorfoz idioadaptatsiya bilan o‘rin almashinadi. Masalan, evolyutsiyaning ilk davrlarida prokariotlardan eukariotlar, ulardan dastlabki tuban ko‘p hujayoralilar aromorfoz yo‘li bilan paydo bo‘lgan. Ana shu ko‘p hujayralilar keyinchalik idioadaptatsiya yo‘li bilan atrof-muhitga moslashgan.
Evolyutsiyaning turli yo‘nalishlari o‘zaro almashinib turishini umurtqali hayvonlarda ham ko‘rish mumkin. Masalan, baliqlar, amfibiyalar, repteliyalar, qushlar va sut emizuvchilarning har biri o‘zidan oldingi guruhga (sinfga) nisbatan murakkab tuzilgan bo‘ladi. Ular aromorfoz yo‘li bilan rivojlangan, keyinchalik aromorfozdan keyin muhitning har xil faktorlariga idioadaptatsiya yo‘li bilan moslashgan.


Seversov ta’limotining rivojlantirilishi
A.N.Seversovning evolyutsiya qonuniyatlari I.I.Shmalgauzen, A.A.Paramonov, Matveyev, Rensh, Geksli kabi olimlar tomonidan rivojlantirildi. Jumladan, Shmalgauzen va Paramonov fikricha, har qanday evolyutsion yangilanish organizmlarda mavjud bo‘lgan moslanishlarni takomillashtiradi yoki yangi moslanishlar paydo qiladi. Evolyutsion protsessda asosiy yo‘nalish adaptatsiogenez hisoblanadi. Adaptatsiogenez moslanish, genezis kelib chiqish, degan ma’noni bildiradi. Adaptatsiogenez ikkiga: orogenez va idiiogenezga bo‘linadi.
1. Orogenez bu keng doiradagi moslanish bo‘lib, organizmlar tuzilish va faoliyatini ortishi, yashayotgan arealining kengayishi hisoblanadi. Orogenez organizmlarning yirik sistematik guruhlari vujudga kelishining universal manbaidir. Ba’zan u ulkan evolyutsiyaga o‘xshatiladi.