Evolyutsiya nazariyasi

2. Cheklangan guruxli progress. Xar qanday xayvon, o‘simlik guruxi tuzilish plani bo‘yicha boshqa guruxlarda farq qiladi. Evolyutsiya jarayonida mazkur guruxda tuzilishining takomillashuvi guruxli cheklangan progress mazmunini tashkil etadi. Masalan, arxgoniyli o‘simliklarda guruxli progress ontogenezda gametofitdan sporofitga o‘tishga o‘tkazuvchi naylarning rivojlanishiga, epidermis “og‘izchalarining” rivojlanishiga sabab bo‘lgan.
3. Biotexnik progress. Evolyutsiya jarayonida har xil yo‘llar bilan kelib chiqqan bir xil yoki o‘xshash vazifalarni bajarishga ixtisoslashgan. Biotexnik progress tabiatda organizmlarni biotexnik takomillashuviga asoslanadi. Evolyutsiya jarayonida organlar va funksiyalarning differensiatsiyasi va sentralizatsiyasi sodir bo‘lib, bu organlar o‘z vazifasini yaxshiroq bajarishiga olib keladi. Bu o‘z navbatida funksiyalarning ko‘payishi, kuchayishi, tezlashishiga olib kelgan. Shunday holatlar uchraydiki, nisbatan qadimgi guruhlarda organlar yoki guruhlarga nisbatan yaxshiroq rivojlangan (texnik jihatdan). Masalan, qushlar va sut emizuvchilarga nisbatan baliqlar, amfibiyalar va sudralib yuruvchilarda substratning harakatini sezish kuchliroq taraqqiy etgan.
Evolyutsiya jarayonida tuzilishi va taraqqiyoti jihatdan har xil bo‘lgan organizmlarning bir xil vazifani bajarishi ularning takomillashganlik darajasini analiz qilishga imkon beradi. Bunday analiz organlar funksiyasining evolyutsiyasini bilishga va texnik jihatdan taraqqiyot darajasini bilishga imkon beradi. Bunday analiz bionikaga zarurdir.
Biotexnik protsessning asosiy mezoni organizmlarning energetik ko‘rsatkichlar, organlarning “foydali ta’sir etish koeffitsiyenti” hisoblanadi. (V.Frans). Masalan , umurtqalilar quruqqa ko‘rish organlari saqlanib qolgan. Agar baliqlar va amfibiyalarda akkomodatsiya linzani harakatlantirish orqali sodir bo‘lsa, qushlar va sut emizuvchilarda ham energiya sarflab linza shakli o‘zgarib ko‘rish sodir bo‘ladi. Repteliyalarda tovon yordamida yurish sut emizuvchilarda panjalar orqali yurish bilan almashgan.
Biotexnik progressda tabiiy tanlanish ta’sirida adaptiv moslamalar paydo bo‘ladi.
Umuman evolyutsion progressning hamma formalari alohida-alohida emas, balki birgalikda bir-biriga murakkab ta’sir qilgan holda namoyon bo‘ladi.