Evolyutsiya nazariyasi

Evolyutsion protsessning qaytarilmasligi
CH.Darvin “Turlarning kelib chiqishi” nomli asarida bir vaqtlar yo‘qolib ketgan turlar yana qaytadan paydo bo‘lmasligini ta’kidlagan edi va evolyutsiyaning qaytarilmaslik qonunini ifodalab berdi. Bu qonunni keyinchalik belgiyalik paleontolog L.Dollo rivojlantirdi. Bu qonun organik dunyo rivojlanishining umumiy qonuni hisoblanadi. U yoki bu tur, turlar yig‘indisi nobud bo‘lsa, bo‘g‘inlar orasidagi izchillik buziladi va natijada turlarning genetik liniyasi, uning izchillik sistemasi yo‘qoladi. Ba’zan turlarning tabiiy o‘limi ro‘y bermasa ham, populyatsiya va turlarda ular o‘limi kabi holat yuz beradi. Bunday holat ajdodlarning adaptatsiogenezi takrorlanganda namoyon bo‘ladi. Agar populyatsiya yoki turda o‘xshash moslanishlar paydo bo‘lsa ham, bu protsess boshqa asosda amalga oshadi. Bunga asosiy sabab, populsiya yoki tur ichida yo‘qotishsiz amalga oshadigan mutatsiya protsesslari, tur genofondini o‘zgartirib yuborishidir.
Shmalgauzen ham bu muammoni isbotlash uchun misollar keltirgan. Masalan, quruqlikda yashaydigan umurtqali hayvonlar baliqlardan kelib chiqqanligi aniq. Agar shunday bo‘lsa, ularning oyoqlaridagi 5 ta panja baliqlarning suzgich qanotlarini o‘zgarishidan kelib chiqqan. Umurtqali hayvonlar yana bir qancha marta suvga yashashga o‘tgan, ularning besh panjali oyoqlari suzgich qanotga aylangan. Ammo baliqning suzgich qanotiga aynan qaytmagan. Ma’lumki, amfibiyalar voyaga yetganda o‘pka orqali nafas oladi. Ammo ba’zi amfibiyalar ikkinchi marta suvga o‘tib, jabra orqali nafas olsa ham, baliqlarnikiga o‘xshash ichki jabra hosil qilmagan.
Qushlar uchishga moslashgan bo‘lib, ularning ba’zi turlari ikkinchi marta uchish qobiliyatini yo‘qotishi tufayli keyingi oyoqlarida yuradi. Ammo ular qush holatini saqlab, ajdodlari bo‘lgan psevdozuxiyalarga aylanmagan.
Bunga o‘xshash misollar har qanday holatda ham organ va organizmning tuzilishi oldingi holatga qaytishi amaliy va nazariy jihatdan mumkin emasligini isbotlaydi.
Har qanday rivojlanish birinchi navbatda spiralsimon oldinga qarab borish natijasida hech vaqt orqaga qaytmadi. Evolyutsion protsessning qaytarilmasligi haqidagi tasavvurlar organik formalarning murakkab tarixiy rivojlanishi takrorlanmasligini, tirik tabiat rivojlanishining dialektikasini ifodalaydi.