Evolyutsiya nazariyasi

ORGANIK OLAM GURUHLARI EVOLYUTSIYASINING QOIDALARI
Mikroorganizmlar, zamburug‘lar, o‘simliklar va hayvonlar guruhlarining evolyutsion taraqqiyotida ba’zi bir umumiy qoidalar bo‘lib, ular quyidagilar va bu qoidalar yuqorida aytilgan fikrlardan kelib chiqadi:
1. Evolyutsiyaning orqaga qaytmasligi qoidasi. Bu qoidani birinchi marta L.Dollo 1893 yilda ishlab chiqqan. Bu qoidaga ko‘ra, organik olam guruhlari ajdodlari yashagan sharoitda yashashga qaytadan o‘tsa ham, hech qachon ular qadimgi ajdodlariga aylanmaydi, ya’ni evolyutsiya orqaga qaytmaydi. Masalan, sudralib yuruvchilar va sut emizuvchilar qaytadan suvli muhitda yashashga o‘tsa ham, ular baliqlarga aylanmaydi yoki ulardan baliqlar paydo bo‘lmaydi, balki o‘zlaridan murakkabroq organizmlar paydo bo‘lishi mumkin.
2. Ixtisoslashishning ortib borishi qoidasi. Bu qoidani Sh.Depere 1876 yilda aniqlagan. Bu qoidaning ma’nosi shundan iboratki, ma’lum muhit sharoitida yashashga ixtisoslasha boshlagan birorta guruh keyingi rivojlanishida bu ixtisoslashishini yanada orttira boradi. Jumladan, evolyutsiya jarayonida sudralib yuruvchilarning biror guruhi uchishga ixtisoslasha boshlasa, keyinchalik bu ixtisoslashuv saqlanadi va ortib boradi. Chunki havoda yashashga o‘tgan organizmlarning tuzilishi boshqa sharoitda yashashga to‘liq imkon bermaydi.
3. Ixtisoslashmagan ajdodlardan kelib chiqish qoidasi. Bu qoidani E.Kop 1896 yilda ishlab chiqqan. Tuzilish darajasi bo‘yicha yuqori bosqichdagi hayvon va o‘simlik guruhlari ajdod formalarining ma’lum muhitga ixtisoslashmagan formalaridan kelib chiqqan. Masalan, sut emizuvchilar sudralib yuruvchilarning yuqori darajada ixtisoslashmagan vakillaridan kelib chiqqan. Chunki o‘zgargan sharoitga moslashish ixtisoslashgan organizmlarga nisbatan ixtisoslashmagan organizmlarda tezroq amalga oshadi. Lekin bu qoidadan chetga chiqish xolatlari kam uchraydi. Jumladan, baliqlar orasida qattiq joyda yurishga, atmosfera havosidan nafas olishga layoqatlashgan – ixtisoslashgan formalardan umurtqalilarning dastlabki suvda ham quruqda yashashga moslashgan guruhlari kelib chiqqan.