Elektromexanika

12. DVIGATELNI AYLANTIRUVCHI MOMENT.

O’zgarmas tok dvigatellarida aylantiruvchi moment  ifoda bilan belgilanadi, ya’ni u oqimga va yakordagi tokka proporsianal bo’ladi. Asinxron divigatelda momentni Ф aylanuvchi oqim Va rotor toki  hosil qiladi. Uni quyda gicha ifodalash mumkin: М  . (11). Demak, moment oqimga va rotor tokining

20–rasm. Qisqa tutastirilgan asinxron divigatelning ulash sxemasi.
aktiv tashkil etuvchisi  ga proporsional, chunki quvvatni tokning faqat aktiv tashkil etuvchusugina aniqlaydi. Binobarin, u momentni ham aniqlanadi.
20–rasmda qisqa tutastirilgan divigatelni ulash sxemasi ko’rsatilgan. Agar 1 rubilnikni ulab, dvigatel yurgizilsa, Yurgizishning birinchi  va S = 1 bo’lgan momentida rotor 2 da hosil qilingan E.Yu.K.  va yurgizish toki  maksimal bo’ladi.
Biroq, yurgizib yuborish momenti  maksimal emas, maksimakdan 2 – 2,5 marta kichik bo’ladi. Rotor Zanjiri uchun 9–rasmda tasvirlan Gandagiga o’xshab yasalgan vektor Daggramma buning sababini ko’rsanib beradi (21–rasm). Odatda rotorda  qarshilik  dan ko’p marta katta va  tok  kuchlanishdan orqada qoladigan  burchak katta bo’ladi. Shu sababli tokning aktiv tashkil etuvchisi  demak, yuirgizib yuborish momenti kichik bo’ladi. Hozirgi zamon asinxron divigatellarida holbuki 20–rasm. Qisqa tutashtirilgan asinxron
 .
divigatelning ulash sxemasi. 19 va 22–rasmda xuddi shu hodisaning o’zi boshqacha tushintiriladi. Dvigatelning ish prinsipini bayon qilishda (19–rasm),  tok faza jixatidan  E.Yu.K ga mos tushadi, ya’ni u aktiv ( ) deb faraz qilingan edi. 10–22–rasmda rotor simlarida E.Yu.K. yo’nalishi 10–19–rasmda belgilanganiga mos tushgan, tokning


21–rasm. Rotor zanjirining vektor diagrammasi.


22–rasm.Yurgizish paytida dvigatel rotoridagi tok.
E.Yu.K. dan  burchakka orqada yurgizish payti ko’rsatilgan. U vaqtda rotorning oltita simi (N qutb ostida uchta va S qutb ostida uchta) oqimning aylanish yo’nalishda kuch hosil qiladi, ikkita sim esa aks ta’sir etuvchi kuch hosil qiladi, Natijada  tok bilan  E.Yu.K. fazalari orasidagi siljish qancha kata bo’lsa, aylantiruvchi moment shuncha kichik bo’ladi.
Rotorning aylanishi tezlashgan sari rotor chulg’amining  = reaktiv qarshiligi kamayadi, shu bilan birga qarshilik  bo’lgani uchun  burchak ham kamayadi. Shunday vaziyat vujudga keladiki (21–rasm) bunda biror  sirpanishda  reaktiv qarshilik  aktiv qarshilikka, burchak esa ga teng bo’ladi va  E.Yu.K. kuchlanishning  va  dan iborat ikkala teng tushishini muvozanatlaydi. Bu vaqtda  tokning birmuncha kamayishiga qaramay, tokning  aktiv tashkil etuvchisi va aylantiruvchi  moment maksimal qiymanga erishdi. Odatda  bo’ladi va o’ta yuklanganlik qobilyati deyiladi.
Rotor yanada tez aylanganda  qarshilik dan ancha kichik bo’ladi va uni nazarga olmasdan rotor tokini ( ) deb hisoblash mumkun.  ham kamaya borgani ucun  tok bilan birga aylantiruvchi moment ham kamayadi. Dvigatel’ salt ishlaganida aylanish tezligi maksimal bo’ladi va bunda  S Aylantiruvchi momentning sirpanishiga bog’liqligi M = f (S) 23–rasmda tasvirlangan.
Dvigatel’ egri chiziqning sirpanish S noldan  gacha bo’lgan oraliqdagina normal ishlaydi, chunki bu holda tormozlovchi moment, demak, S aylantiruvchi moment nam ortadi. S = dan S = 1 gacha oraliqda dvigatelning ishlashi barqaror bo;lmaydi. Odatda  nominal moment nominal  sirpanishga mos keladi.
Avval ko’rsatib o’tilganidek (14–$), Ф oqim transformatorga keltiriladigan  kuchlanishga proporsional bo’ladi. Bu aytilganlar asinxron dvigatel’ uchun ham o’rinli.  bo’lgani ucun quydagini yozish mumkin:


23–rasm. Dvigatel’ aylantiruvchi momentning sirpanishga bog’liqligi.
 ,
Bundan asinxron dvigatellar uchun juda muhim bo’lgan quydagi xulosani hiqarish mumkin:
M , (12)
yani aylantiruvchi moment statorga keltirilgan kuchlanishning kvadratiga proporsional. Shunday qilib, tarmoqda kuchlanish, masalan 0,9*0,9 ga kamayadi va yuklamali dvigatel’ to’xtab qolishi mumkin. Asinxron dvigatellar tok oladigan taqsimlovchi tarmoqlarda kuchlanish tushishini normalash qisman ana shu bilan tushun-
tiriladi.
Amalda istemolchini ko’pincha dvigatelning mexanik xarakteristikasi,  va  bo’lganda,  qiziqtiradi. Foydalanishga qulay bo’lishi uchuno’qlar bo’ylab  *100 % va  qiymatlar qo’yiladi. Bu xarakteristikani 23–rasmni osongina qayta yasash bilan hosil qilish mumkin, u 24–rasmda ko’rsatilgan va xarakteristikaning ishchi qismi tutash chiziq bilan belgilangan. Normal qurilgan dvigatellar uchun yasalgan 1egri chiziq asinxron dvigatelning tezlik xarakteristikasi parallel uyg’otishli o’zgarmas tok dvigatelining tezlik xarakteristikasi singari qattiq bo’lishini ko’rsatadi. Aylanish tezligini rostlovchi faza rotorli asinxron dvigatelning xarakteristikasi birmuncha yumshoqroq bo’ladi (2 egri chiziq). Bunday dvigatellar, masalan, kranli va ko’tarish qurilmalarida ishlatiladi.



24–rasm. Dvigatelning mexanik xarakteristikasi.