Эксплуатацияси кафедраси «Педагогик технология»

"V"
"-"
"+"
“?”
"ҳа"
"манфий"
"мусбат"
"савол"
Ўқиганларин гиздан
аниқ билган ёки
биламан деб ўйлаган
Маълумот
ўқиганларингиз,
билганларингиз
орасида карама-қарши
маълумот
Ўқиганларингиз
орасида сиз учун
янги бўлган
маълумот
Ўқиганларингиздан
сиз учун тушунарли
бўлган ёки шу ҳақда
купроқ нарса
билишни истаган
маълумот
 Кубиклар усули
Кубиклар усули ўзгартирилаётган келажакка асосланиб мавзуни кўриб чиқишга ёрдам
берадиган ўқитиш усулидир. Ҳар томонлама фикрлашга (ёзишга) ёрдам берадиган ҳар хил йўл-
йўриқлар ёзилган кубик ишлатилади.
Томонларнинг ҳажми ўртача 15-20 см бўлган қутичага қогоз ёпиштириб, кубик ясаш
мумкин. Кубикнинг ҳар бир томонига қуйидаги остита. йўл-йўриқ ёзилади: буни тасвирланг,
буни тақкосланг, буни ўзаро боғланишини кўрсатинг, буни таҳлил қилинг, буни қўлланг, яхши
ва ёмон томонларини кўрсатинг (далиллар ёрдамида).
1
2
3
4
5
6
Буни
тасвирланг.
Нарсага
диқкат билан
қаранг (балки
фақат
хаёлин гизда)
ва уни
қандай
кўрганингиз
ни
тасвирланг
ранглари,
шакллари
хусусиятлар и
ва ҳ.к.
Буни
таққосланг
нимага
ўхшайди?
У
нималар
қақида
ўйлашга
мажбур
қилади?
Хаёлингизга
нималар
келади?
Бир-
бирига
ўхшаган
ёки
фарқланадигаи
нарсалар
бўлиши
мумкин
(нарсалар,
одамлар,
жойлар)
хаёлингизга
Буни таҳлил
қилинг. Уни
қандай
қилганлар
ҳақида
гапиринг Сиз
буни
билишинг
из шарт
эмас ўйлаб
чиқинг
Буни
ишлатинг. У
билан нима
қилишингиз
мумкинлиги
ҳақида
айтинг.
Уни кандай
Ишлатиш
мумкин
Яхши ва ёмон
томонларини
кўрсатинг
(далиллар
ёрдамида)
ишончли
далиллар ни
топишга
ҳаракат
қилинг. Сиз
ҳоҳлаган
барча
далилларни
ишлатинг
мантиқий,
бемаъни
ёки ўртача.

---

28
эрк беринг. Бу
нарсани сиз
нима билан
барлаштириши
-гиз мумкин
"Т-чизмалар
" усули: Т-чизма мунозара вақтида қушалоқ жавоблар (ҳа-йўқ, тарафдор-
қарши) ёки таққослаш, зид жавобларни ёзиш учун универсал график органайзер
ҳисобланади. Масалан, таълимнинг анъанавий ва ноанъанавий шакли ҳақидаги матн
ўқилганидан сўнг, биринчи гуруҳ Т-чизмани чизиб, унинг чап томонига анъааавий
таълимнинг афзалликларини беришан вақт давомида кўрсатиб беришади. Сўнгра шунча вақт
ичида бу фикрга қарши бўлган фикрларни, яъни аньанавий таълимнинг камчиликларини
кўрсатиб ўтишади.
Иккинчи гуруҳ худди шундай чизмада ноанъанавий таълимнинг афзаллнк ва
камчиликларини таҳлил қилади. Гуруҳларнинг чизмалари таққосланиб, сўнгра бутун гурух
билан Т-Чизма тузилади ва муҳокама этилади.
Буни қуйидаги шаклда бериш мумкин:
Таълимнинг анъанавий шакли
Таълимнинг ноанъанавий
Афзаллиги
Камчилиги
Афзаллиги
Камчилиги
+
-
+
Ёки дарс турларини ўтганда ҳар бир дарс туридаги ўқитувчи ва талаба фаолиятини куйидаги
Т-чизма асосида таҳлил этиш мумкин:
Янги билим бериш
дарси
Уқув
материалини
мустаҳкамлаш
дарси
Такрорлаш ва
умумлаштириш
дарси
Аралаш дарс
Ўқитувчи
фамилияс
и
Талаба
фаолияти
Ўқитувчи
фаолияти
Талаба
фаолияти
Ўқи-
тувчи
фаолияти
Талаба
фаолияти
Ўқитувчи;
фаолияти
Талаба
фаолияти!
Синквейн усули
таълимда узлуксиз ва ихтиёрийлик чорлайди, талабани руҳлантиради,
билимини мустаҳкамлаб уни безайди, улуғликга кўтаради. Кластер усули эса у асосан янги
фикрларни уйғотади ва янгича фикр юртишга чорлайди. Инстер усули - бу ўқув жараёнида ўз
англашини фаол кузатиш учун талабалрга имконият берадиган кучли воситадир. Кубиклар усули
талабаларни ҳар томонлама фикрлашга ёрдам берадиган ва турли йўл-йўриқ ёзилган кубиқдан
фойдаланади, кейс усули муаммоли вазиятни муҳокама қилиш имкониятини бериш билан
талабаларнинг англаш фаолиятини фаоллаштиради, ўз билими ва ғоясини уйғунлаштиради.
Брейнсторминг.
Бу атама инглизча сўз бўлиб, икки тушунчадан иборат: brain – мия,
storming – хужум, бўрон, қаттиқ хаяжон. Услубнинг “Мияни хаяжонга солиш” деб юритилиши,

---

29
унинг асл моҳиятини очиб беради, лекин баьзида уни “Жамоавий ижодий фикрлаш” деб ҳам
тушунса бўлади. Рус тилида услуб “Мозговая атака”, ўзбек тилида эса “Ақлий хужум” ёки
“Фикрлар хужуми” дейилиши, унинг асл моҳиятини сақлашга ёрдам беради.
Бу услуб 15 кишидан ортиқ бўлмаган гуруҳларда ўтказилади. Асосий тамойил: эркин
мулоқот-мунозара жараёнида берилган мавзу асосида янги новаторлик ғоя , фикрлар тўпланади.
Айтилган ғоя, фикрларнинг сифатига эмас, қанчалик кўплигига эьтибор қаратилади.
Айтилган ғоя, фикрлар муҳокама ҳам, танқид ҳам қилинмайди. Мунозара эркин ва ўзаро
самимий муносабат ҳолатида ўтказилади. Тўпланган ғоя, фикрлар асосида мавзу бўйича умумий
фикр шакллантирилади. Айтилган ғоя, фикрларнинг сифати ва улар асосида тузилган умумий
ғоя, фикрларнинг қай даражада муғимлиги, муаммо ёки мавзу билан яхши таниш бўлган
мутахасси – экспертлар томонидан баҳоланади.
Ушбу жараёнда ўқитувчининг асосий вазифаси – имкон борича хар бир айтилган ғоя,
фикрни тўплаб боришдан иборат.
Бренрайтинг.
Ушбу услубнинг қўлланиши брейнсторминг услубига ўхшаш бўлиб фвақт
унда барча ғоя, фикрлар ёзма баён этилади. Бу эса ўз ғоя, фикрларини оғзаки баён этишга
уяладиган ёки қийналадиган баьзи тингловчилар учун қулайлик яратади. Талаба (ёки
ўқувчи)лар томонидан ёзилган фикрлар, ғояларнинг имловий ва услубий хатоларига эьтибор
қаратилмайди ҳамда ёзилган фикрлар оарларида кейинчалик ҳаёлга келган фикрларни ёзиш
учун бўш жойлар ҳам қолдирилади.
Талаба (ёки ўқувчи)лар ўз фикрларини эркин, танқид қилмасдан ифода этишга
чақириладилар. Ғоялар таҳлили кейинроқ ўтказилади. Бу усулдан фойдаланилганда
муаммонинг ечиш вариантлари имкон қадар ортади.