Эксплуатацияси кафедраси «Педагогик технология»

Иш босқич
лари ва
мавзулари
Фаолитя
Ўқитувчи
талаба
1-Босқич
Тайёрлов
Мавзуни аниклайди, мақсадни аниқ
ифода этади, натижа ва баҳолаш
мезонларини шакллантиради.
Қизиктирувчи (музокараларни)
савол ва асосий фикрларни
аниқланади.
2-Босқич
Кириш
Мавзунинг
тузилишини 
этишни
таклиф этади билдиради ва
ўқитувчиларга 
ўз 
нуктаи
назарларини баён саволларни
бериш мумкин "Пинбоард" усулини
Тушунтиради 
Мунозара
бошланишини тезлаштиряш учун
бир 
нечта 
аниқлайди, ўз
мулоҳазаларини
Мунозара вақтида мавзуни ишлаб
чиқадилар
3-Босқич
Кузатади
Мунозара
давомида шаклланган
фикрларини 
асосий 
хулосалар
кўринишида қоғоз варағи ёки
карточкага ёзиб доскага илиб
қўядилар
4-Босқич
Маслаҳат ва тавсия орқали бериш
мажбур қилмасдан кўмак
Ўқув 
гуруҳининг 
2-3
аъзоси
ўртоқлари билан маслаҳатлашган
ҳолда 
мазмунига 
қараб
маълумотнни тартиблайдилар ва
гурухларга 
бўладилар. Стрелка,
чизиқ ва бошқа белгилар ёрдамида
назарни 
шакллантирадилар
муносабатларини: бир бугун
ёки қарама қарши нуқтаи
назарни шакллантиради
5-Босқич
якун ясаш,
таҳлил ва
баҳолаш
Талабалар томонидан амалга
оширилган фаолиятга якун ясайди,
таҳлил қилади ва баҳолайди
Ўз-ўзига баҳо беришлари мумнкин
Мунозара (муҳокама) усули.
Кўп ҳолларда семинар машғулотлари орасида ўқитувчи
монологлари билан бўлинадиган талабалар монологлари шаклида ўтади, қолган талабалар эса нгу
пайтда зерикиб ўтирадилар. Шунинг учун дарсда мунозара усулини қўллаш барча талабларнинг
фаоллигини ошириб, зеркишларига йўл ҳўймайди.
"Мунозара"ни ўтказиш усули:
1. Ўқитувчи мунозара мавзусини танлайди ва талабаларни таклиф қилади.
2. Ўқитувчи тглабаларга "Ақлий ҳужум" масаласини беради ва уни ўтказиш тартибини

---

24
белгилайди, талабалар гуруҳларга бўлинади.
3. "Ақлий ҳуясум" вақтида билдирилган ғоя ва фикрларни ёзиб бориш учун котиб
тайинланади. Бу босқичда гуруҳ аъзоларининг ҳар бири ўз фикрини билдиришларига шароит
яратилади.
4. Талаба (етакчи) иккинчи босқичга ўтишдан аввал қисқа танаффус эълон қилади.
Иккинчи босқичда билдирилган фикр ва ғояларни умумлаштириб, уларни таҳлил килишга
ўтилади.
5. 
Таҳлил 
оркали
қўйилган 
вазифани 
энг 
мақбул 
ечимини
топишга ҳаракат килинади.
Ўқитувчи мувозара пайтида қуйидаги саволларни бериши мумкин:
-Сиз мисол келтира олмайсизми?
-Наҳотки! Нима учун?
-Бу фикр Азиз айтгани билан қандай қилиб мосланади?
-Демак, сиз Лоланинг фикрига қўшиласиз?
-Сиз менга айтманг, Акбарни ишонтиришингиз лозим?
-Сизнинг хаёлингизга эканлиги тўгрисидаги фикр келмайдими?
Талабалар фикрлари қандай бўлишидан қатъий назар, унга муносабат биядиришга
шошилмаслик, мунозара юритиганинг қатьий қоидаси бўлиб ҳисобланади. Ўқитувчи
фикрларнинг мантиқсизлигига, яққол қарама-қарши, асоссиз фикрларнинг биддирилишига ҳам
йўл қўймаслиги лозим.
Одобли луқма билан фикрларнинг асослилигини, айтилган ёки қўллаб-қувватлаган
фикрнинг тўғрилигини ойдинлаштириб, уларда ғоянинг мантиқий оқибати тўғрисида
фикрлашга қизиқиш уйғотиш зарур.
10.2. Музёрар, синквейн, кластер ва инсерт усуллари
Кўпчилик одамлар нотаниш вазиятда (курснинг бошланишида) бўлганларида ўзларини
журъатсиз сезишадилар. Кўпинча бир-бирларини билишмайди. Агар ҳеч бўлмаганда бир киши
билан таниш бўлсалар, улар бирга бўлишадилар. Шунинг учун ўқитувчи (ёки бошловчи)
таиабаларга ўзларига ишонч ҳиссиётини берадиган дўстона муҳитни ва улар ўзлари
ўрганишяари керак бўлган нарсага диққатларини қарата оладиган вазиятни яратиши керак.
Бунда "Музёрар усули" дан фойдаланиш мумкин. Бу усул таьлим берувчи ва таълим олувчилар
ўртасидаги "Музни" эритиш, "парда"ни йўқоташга қаратилган усул.
Музёрарга қуйидаги мисолларни келтириш мумкин:
1. Тақдим этиш
Талаб ёки иштирокчилардан улар ўзларини таништиришлари ва ўзлари тўғрисида муайян
ахборот беришлари сўралади. Улар такдим этган ахборот сайланмаси курс хусусиятига боғлиқ.
Бу қуйидагилар бўлиши мумкин:
исм-шарифи;
яшаш жойи;
қизиқиши;
фанларга муносабати.
Бу ахборот жадвал шаклида катта коғоз варағига ёзиб тайёрланса яхиш бўлади.
Бу усул кам вақтни олади (ҳар бир талабага 1-2 минут), бироқ ундан 30 кишидан кўп
гуруҳларда фойдаланиб бўлмайди. Бизда улар ҳақида ахборот кам бўлган, улардаги одамлар
бир-бирларини яхши билмайдиган гуруҳлар учун яхши, бироқ у ҳар доим ҳам гуруҳ
аъзоларининг яхши танишишларига кафолат бермайди.
2. Интервью.
Бир-бирларини яхши танимайдиган жуфтликлар тузилиб, уларга танишиб олишлари учун 2-
3 минут вақт берилади. Сўнг жуфтликнинг ҳар бир аъзоси бутун гуруҳга ўз шериги тўғрисидаги
маълумотларни бирор қизиқарли фактни қўшган ҳодца тақдим этади.
Бунда гурухдаги ҳар бир киши битта одам билан танишиши кафолатланади. Бу усул
иштирокчиларга дадиллик ҳиссини берадл. Бироқ бу усулни 25 кишидан ортиқ гурухда қўллаш
мумкин эмас.

---

25
3. Жадваллар
Ҳгр бир иштирокчига фломастер ва катта қоғоз варағи берилади. Қоғоз тўрт қисмга
бўшхниб, хар бирига қуйидаги ахборэтни ёзиш топширилади:
Қоғозни 
юқоридаги 
чап 
бурчагида 
ўзини 
бир 
сўз 
билан
тасви]шасин;
Қоғозни юқоридаги ўнг бурчагида: нима билан фахрланишини ёзсин;
- Қоғозни пастдаги чап бурчагида: ўзи ҳақида қандайдир бир сирни ошкор қилсин (бу
жидций сир бўлиши мажбурий эмас, бирок шундай ахборот бўлсинки, у ҳақида
иштирокчилардан ҳеч кимга маълум бўлмасин)
- пастадаги ўнг бурчакда ўз хоббисини чизиб берсин. (Жадвалнинг катакчаларини гуруҳ
хусусиятига қараб ўзгаргириш мумкин)
Ҳамма иштирокчилар шшш тугатганларвдан кейин улар жадвални олдиларида ушлаб
залнинг ўртасига чиқишади. У ёқ бу ёққа ўтиб иштирокчилар бир-бирлари билан танишадилар.
Иштирокчилар ўз исмларини жадалларга ёзиб, уларни деворга илиб қўйишадилар.
Синквейн усули Ж.Стилл. К.Мередис, Ч.Темпелнинг "Ўқув ва ёзиш танқидий фикрлашни
ривожлантириш учун" дастурида талабалар фаоллигини оширувчи, уларнинг танқидий
фикирлашини ўстирувчи қатор усуллар кўрсатиб ўтилган. Шулардая айримларига тўхтатиб
ўтамиз.
Синквейн - француз тилида "5 қатор" маъносини билдиради Синксвейн-маълумотларни
синтезлаш (бир бутунга келтириш)га ёрдам берадиган қофияланмаган шеър бўлиб, унда
ўрганилаётган тушунча (ҳодиеа. воқеа, мавзу) тўғрисидаги ахборот йиғилган ҳолда талаб сўзи
билан турли вариантларда ва турли нуқтаи назар орқали ифодаланади.
Синквейн тузиш - мураккаб гоя, сезги ва ҳиссиётларни бир нечагина сўзлар билан ифодалаш
учун муҳим бўлган малакадир.
Синквейн гузиш жараёни мавзуни яхшироқ англашга ёрдам беради. Синквейн тузиш
қоидалари:
1-қатор: Мавзу бир сўз билан ифодаланади (одатда от танланади).
2-қатор: Мавзу иккита сифат бил;ш ифодаланади (2 та сифат ёзилади).
3-қатор: Мавзу доирасидаги хатти-ҳаракатини учта сўз билан ифодаланади. (3 та феьл ёки
равишдош ёзилади).
4-қатор: Мавзуга нисбатан муносабатни англатувчи ва тўртта сўздан нборат бўлган фикр
ёзилади (4 та сўздан иборат жумла ёзилади).
5-катор: Мавзу моҳиятини такрорлайдигж, маъноси унга яқин бўлган битта сўз ёзилади
(мавзуга синоним сўз ёзилади).
Синквейнлар қуйидаги ҳолларда жуда фойдали бўлади:
-Мураккаб ахборо гни синтезлаш учун восита сифатида;
•Талабалар тушунчаларининг йиғиндисини баҳолаш воситаси сифатида;
•Ижодни тақцим этилишининг воситаси сифатида.
Синквейнга қуйидаги мисолларни келтириш мумкин:
Таълим
Узлуксиз, ихтиёрий, мажбурий.
Ўргатади, йўл кўрсатади, руҳлантиради.
Ҳаётдаги энг ёруғ чироқ!
Билим.
Одоб
Гўзал, яхши
Инсонни безайди, улугликка кўтаради, яшнатади.
Инсон одоби билан гўзал.
Ахлоқ
Иқтисодиёт
Макро ва микро-иқтисодиёт.
Ривожланади, инқирозга учрайди, тиклаиади.

---

26
Хаётнииг ажралмас қисми.
Зарурият.
Бу усул орқали талабалар билими фаоллашади.