|
И қтисодий тахдидлар таркиби
3.1.1-чизма
Иктисодий гахдадлар
_____________!________
И ч к а тахлвллар
-----------------
{
---------
Мамлакэт ичида вуж>’дга келади
...... .. I____
Т а ш к в тахдаалар
Геополистнк тахдиалар
Таш ки иктисодий гахдидлар
I
Глобал экологик тахлпдлар
Иқтисодий тахдидлар мамлакат иқтисодиёти ривож-
ланиш и ва ж ам и ят, д а в л ат, х ў ж ал и к ю ритувчи
субъектлар, фуқароларнинг иқтисодий манфаатларига
беоосита хавф туғдиради. Бу таҳдидлар ижтимоий так-
рор ишлаб чиқаришни издан чиқариб, жамият ҳаётида
танглик ҳолатини келтириб чиқаради.
3.2. Иқтисодий хавфсизликка ички тахдидлар
Мамлакатнинг ички иқтисодий соҳадаги хавфсизлиги
табиий, техник-технологик, инфратузилмавий, ижтимоий
ҳамда бошқа макро ва микроиқтисодий ривожланиш
омиллари, ички иммунитет ва беқарорлик, тангликлар
таъсиридан ҳимояланиш орқали таъминланади.
Иқтисодий хавфсизликка таҳдид солувчи ички омил-
ларга қуйидагилар киради:
- илгариги тизимдан бирёқлама, таркиби деформа-
циялашган иқтисодиётнинг мерос қолганлиги;
- кўпчилик тармоқларнинг қолоқ технологик базага,
юқори энергия ва ресурс сиғимига эгалиги сабабли мил-
лий иқтисодиёт рақобатбардошлигининг пастлиги;
- иқтисодиётнинг юқори даражада монополлашуви;
- юқори даражадаги инфляция;
- инфратузилма объектларининг етарли даражада
ривожланмаганлиги ва мустаҳкам эмаслиги;
51
www.ziyouz.com kutubxonasi
- минерал хом ашё базаларининг кам ўрганилганли-
ги ва хўжалик оборотига тортилиш имкониятларининг
етарли эмаслига;
- мамлакат илмий-техника салоҳиятининг ёмонла-
шуви, фан-техника ривожланишининг айрим йўналиш-
ларида илғор ўринларнинг бой берилиши, бошка фао-
лият соҳаларида интеллектуал меҳнат обрўсининг ту-
шиб кетиши;
- ички бозорларда чет зл фирмалари томонидан ма-
ҳаллий товар ишлаб чикарувчилар маҳсулотларининг,
шу жумладан, истеъмол товарларининг сиқиб чиқари-
лиши;
- ҳудудий сепаратиэм тенденцияси ва бошқариш
қарорлариш! қабул қилишда тармоқ лоббизмининг юқори
даражадалиги;
- инвестицион фаолликнинг пастлиги;
- капитал харажатлар ўрнига жорий харажатлар-
ни афзал кўриш;
- социал зиддиятларнинг келиб чиқиш хавфининг
мавжудлиги. Бундай ижтимоий эиддиятлар меҳнатга ҳақ
тўлаш механизмининг такомиллашмаганлиги, ишсизлик
даражасининг юқорилиги, аҳоли ўртасидаги табақала-
нишнинг кескинлашиб кетиши, аҳоли билим даражаси
ва сифатининг пасайиши туфайли вужудга келади;
- қонунчиликнинг ривожланмаганлиги, бир қанча
иқтисодий субъектларнинг ички ва ташқи бозорда мо-
нопол ҳолатда эканлиги уайриқонуний фаолият кўрса-
тиши ҳамда ҳуқуқий интизомининг пастлиги;
- иқтисодиёт субъектларининг молиявий ва шарт-
номавий интиаомининг пастлиги;
- иқтисодиётнинг криминаллашуви ва уни бошқа-
ришда коррупциянинг кучайиши;
- даромадларни яшириш ва солиқ тўлашдан қочиш
ҳолатларининг кўпайиши;
- молиявий маблағларни чет элларга ноқонуний тарз-
да ўтказиш (3.2.1-чиэма).
52
www.ziyouz.com kutubxonasi
Таҳдиднинг ички омилларини, ўз навбатида, икки
гуруҳга ажратиш мумкин: 1) иқтисодий тизимнинг цик-
лик ривожланиш қонуниятларига боглиқ таҳдид омил-
лари; 2) циклик ривожланиш қонуниятларига боғлиқ
бўлмаган омиллар. Биринчи гуруҳ омиллари ҳаракати
оқибатида маълум вазиятда макроиқтисодиёт даража-
сида салбий ҳолатлар юзага келиб, давлатнинг иқтисо-
дий хавфсизлигига таҳдид солиши мумкин.
Иккинчи гуруҳ омиллари ҳаракати эса узоқ муддат-
ли даврда хўжалик тизими муҳим элементларининг так-
рор ишлаб чиқарилиши натижасида тўпланган нохуш
тенденциялар туфайли юзага келади. Бу нохуш тен-
денциялар қуйидагиларда намоён бўлади:
- мамлакатнинг ишлаб чиқариш, инновацион ва ил-
мий-техникавий салоҳиятдан фойдаланиш даражаси ва
самарадорлиги;
- хўжалик юритиш ва бошқаришнинг иқтисодий му-
носабатлари;
- ижтимоий соҳа;
- атроф муҳит ҳолати;
- мамлакат ҳудудларидаги аҳвол.
Иқтисодий ислоҳотларнинг дастлабки босқичида танг-
лик ҳолати чуқурлашиб, ишлаб чиқариш кескин қисқа-
риб кетди. Бундай ҳолатнинг ўзиёқ иқтисодий хавф туғ-
дирар эди. Чунки ишлаб чиқаришнинг қисқариши, ички
бозорда товар ва хизматлар миқцорининг камайиб кети-
ши оқибатида уларнинг ўрнига хориж товарлари, айниқ-
са, арзон, сифатсиз товарлар кириб кедди. Ички бозор-
дан сиқиб чиқарилган маҳаллий товарларнинг ўрнини тик-
лаш ниҳоятда оғир бўлади. Шунингдек, бой берилган Ғар-
бий ва Марказий Россия, бошқа МДХ мамлакатлари бо-
зорларига қайтадан кириб бориш ҳам қийин бўлади.
Мамлакат иқтисодий хавфсизлиги учун фундамен-
тал тадқиқот ишларининг тўхтатилиб қўйилиши, ж а-
ҳон талабларига жавоб берадиган илмий-тадқиқрт жа-
моалари ва конструкторлик бюроларининг тарқалиб
кетиши, юқори технологик ва рақобатбардош маҳсу-
53
www.ziyouz.com kutubxonasi
Do'stlaringiz bilan baham: |
