Е. Б. Бабский, А. А. Зубков, Г. И. Косицкий, Б. И. Ходоров

Ҳаракат шартли рефлекслари. Турли тадқиқотчилар овқатланиш ва ҳимояланиш ҳаракат шартли рефлексларини ўрганишган. Овқатланиш ҳаракат шартли рефлекслари овқатни ямлаш, чайнаш, ялаш, ютиш, сўриш, эмишда намоён бўлади.
Оёқ терисига электр токи билан таъсир этиб шартли сигналларни мустаҳкамлаганда (бундай таъсир натижасида оёқ букиш рефлекси келиб чиқади) ҳимояланиш ҳаракат шартли рефлекслари осонроқ ҳосил бўлади (262-расм).
Ҳимояланиш шартли рефлексларининг биологик аҳамияти шундан иборатки, емирувчи таъсирот организмга тегмай туриб, баъзан ҳалокатли ва касаллантирувчи таъсир этмай туриб, организм шу таъсиротдан шартли бир сигнал таъсирида узоқлашади.
Юрак шартли рефлекслари. Одамда юрак фаолиятини ўзгартирадиган шартли рефлекслар ҳосил қилинган. Шу мақсадда бирон шартли таъсирот кўз соққасини босиб туриш билан б ир вақтга тўғри келади, кўз соққаси босилганда юрак уриши рефлекс йўли билан (вагуснинг қўзғалиши туфайли) сийраклашади — Ашнер рефлекси деб шуни айтилади. Шунга ўхшаш бир қанча тажрибалар натижасида шартли рефлекс келиб чиқади. Энди биргина шартли таъсиротни қўлланиш юрак уришини сийраклата олади.
262-расм.Химояланиш харакат шартли рефлексининг кимограммаси.
1-ит харакатининг ёзуви. 2-шартли таъсир белгиси.3-терига электр токи билан шартсиз таъсурот белгиси.4-белгиси(1 секундда)


Нафаснинг ва газлар алмашинувининг шартли рефлекс йўли билан ўзгариши. Ҳайвонларда ҳам, одамда ҳам нафаснинг шартли рефлекс йўли билан ўзгариши мумкинлиги В. М. Бехтерев лабораториясида аллақачон кўрсатиб берилган.
Фақат шартли таъсиротнинг қўлланилиши билан бир вақтда бир неча тажриба мобайнида мускул иши бажарилганлиги натижасида ўпка вентиляциясининг шартли рефлекс йули билан ортиши ва кислороднинг купрок ютилишини Р.П.Ольнянскаякузатган.
Мускуллар ишлашига алоқадор бўлган бу шартли рефлекснинг физиологик аҳамияти организмни ишга тайёрлашдан иборат. Иш бошлашдан олдиноқ газлар алмашинувининг кучайиши ва ўпка вентиляциясининг ортиши мускул фаолияти вақтида организмнинг кўпроқ чидамли бўлишига ва иш қобилиятининг яхшиланишига ёрдам беради.