Дядя Горгудун мязар йери щаггында

Qıyan güc, Dəmür güc.

Qaraca çobanın bu iki qardaşının adı qorqudşünaslıqda fərqli variantlarda verilmişdir. O.Ş.Gökyay, S.Tezcan-H.Boeschoten nəşrlərin­də “Kıyan Güc”, “Demür Güc” [Gökyay 2006: 40; TB: 51], M.Ergin nəşrin­də “Kıyan Güç”, “Demür Güç” [Ergin 1958: 97] şəklində ayrı, H.Araslı, F.Zey­nalov-S.Əlizadə, Ş.Cəmşidov nəşrlərində isə “Qabangüc”, “Də­mirgüc” variantlarında [Araslı 1978: 33; ZƏ: 43; Cəmşidov 1999: 299] bitişik yazılmışdır. Gö­rün­düyü kimi, Azərbaycan naşirləri həm də qardaşlardan birinin adını qa­ban adı ilə bağlamışlar. Fikrimizcə, bu adlar qədim ənənəyə söykənməklə eposun mətnində özünü qoruyub saxlayan antropoloji vahidlər siste­min­də açıqlanmalıdır. Təhlil göstərir ki, “güc” sözü tarixən türk şəxs adla­rının tərkibində işlənmiş apelyativlərdəndir. Türk igidinin adının əvvə­lində verilməklə onun güclü olması ilə tanındığını bildirən bu sözə “Küç Bars”, “Küç Kıyağan”, “Küç Kara”, “Küç Ögə”, “Küç Uyı”, “Küç Kül tutuk”, “Küç tekin” (Tanrıverdi 2009: 33; QTS: 323) antroponimlərin tərkibində rast gəlinir. Görünür, “xan//qan”, “bay//bəy” titulları kimi “güc//güc” sözü də türk igidinin adının əvvəlinə artırılmış və sonradan adın sonunda işlə­dil­mişdir. Maraqlı cəhət odur ki, “Dəmür güc” adı “Küc Təmür” [Caferoğlu 1968: 120], “Qıyan(//Kıyan) güc” adı isə “Küc Kıyağan” formasında getmişdir. “Kıyan” və “Kıyağan” adlarının “kəsmək, doğramaq” mənalı qədim “qıy-(//kıy-)” feilindən [MK: IIIc, 232] düzəldiyi aydın duyulur. Qədim türk adlarının yaranma üsullarını sistemli şəkildə araşdıran Ə.Tanrıverdi də sonuncu “Küç Kıyağan” adını bu feil kökü ilə bağlayır [Tanrıverdi 2009: 33]. İfadə tərzinə gəlincə, “Dədə Qorqud” eposunda “Qazan xan”, “Bayındır xan” adlarının daha qədim çağlara aid “Xan Qazan”, “Xan Bayındır” forması da istifadə olunmaqdadır. “Bay Bura”, “Qan Turalı” şəxs adları məhz həmin qədimliyin izlərini özündə əks etdirən antroponimlərdir. Bu kon­tekstdə yanaşdıqda “Qıyan güc”, “Dəmür güc” adlarının “Küc Kıyan”, “Küc Təmür” adlarının zamana uyğun dəyişilmə variantı olduğunu söy­ləmək mümkündür. Odur ki, “güc” sözünün aid olduğu sözə bitişik yazıl­ması özünü doğrultmur. “Qiyan güc” adının “Qabangüc” (-ü mənsu­biyyət şəkilçisi deyil, təsirlik hal şəkilçisidir) variantında oxunması isə tarixi ənənənin nəzərə alınmamasından irəli gəlir.

4.