Дядя Горгудун мязар йери щаггында

Dəmir don

“Dəmir ton” bədənə geyilən bir zirehdir və Oğuz alpı öyünərkən bunu “egnümdeki demir ton” və yaxud “egni bərk demür ton” olaraq vurğulayır. Hətta Firdovsinin “Şahnaməsi”ndə türk ordusunun də­mirdən qurulmuş ordu olduğu haqqında da bəhs edilir. Bu dastanı rəvayətə görə, Rüstəm ilk dəfə Türklərə qarşı savaşa gedərkən atası Zal ona Türkləri təsvir edir:
Döyüşdə o türk əjdəhadır, oğul,
Hücum eyləsə bir bəladır, oğul!
Qara xoftanı (zirehi) var, qara bayrağı,
Dəmirdən dəbilqə, dəmir qolçağı...
Qorun ondan, oğlum, amandır, aman! (Firdovsi, 2005: 292).
Bu bəhsdən də məlum olur ki, Türk savaşçısı yenilməzdir və onlar savaş zamanı dəmirdən zireh, dəbilqə və biləklik istifadə edirmişlər.
“Dədə Qorqud kitabı”nda “dəmir don” sözü bu cür ifadələrlə təsvir edilir: Uşun Qoca oğlu Səgrək boyunda da “nagahandan altmış dəmir donlu oğlanın üzərinə gəldilər”. Bəkil oğlu Əmranın boyunda “Egnümdeki demir tonum çignüm kısar” (Ergin, 2014: 222) yenə həmin boyda “Egnündeki demir tonun Begilündür Begil kanı” (Ergin, 2014: 223) demişdir, Qazan bəy oğlu Uruz bəyin dustaq olduğu boyunda da bu cür ifadələr keçməkdədir: Egni bek demür tonum saklar-idüm bu gün içün Günü geldi (Ergin, 2014:158, 248); Bəkil oğlu Əmranın boyunda: “Egni bek demür tonum mana virgil (Ergin, 2014: 221).
Təpəgözün Basatı öldürdüyü boyda ““Demir tonlu Mamak elinde helak oldı” (Ergin, 2014: 208) ifadəsi işlədilib. Burada addakı "dəmir tonlu" ləqəb olub igidlik rəmzi bildrir (KDQ Ensiklopediyası, 2000: 85).
“Salur Qazan dustaq olub oğlu Uruz çıxardığı boy”da “Kazan gördi kim leşker öninçe bir ağ boz atlu, ağ alemlü egni bek demür tonlu Oğuzun önünçe geldi, çadırın dikdürdi, alay bağladı turdı.” (Ergin, 2014: 240); “İç Oğuza Taş Oğuz asi olub Beyrəyi öldürdüyü boy”da “egni berk demür tonum geyer idüm” (Ergin, 2014: 248); “Salur Qazan tutsaq olub oğlu Uruzu çıxardığı boy”da “egni bek demür tonın geyen yigit ne yigitsin” cümləsində də dəmir don sözü keçməkdədir.

1.