|
2.3.8-жадвал
Сурхондарё вилояти қишлоқ хўжалик маҳсулотларининг ишлаб чиқиш динамикаси коэффициентини моделлаштириш натижалари84
Маҳсулот номи
|
Шартли белгилар
|
Моделдаги тенглама
|
Картошка
|
Kкарт – маҳсулотни ишлаб чиқариш ҳажми.
Х1 – фермер хўжаликлари сони.
Х2 – техникалар сони.
|
Kкарт = -1818346,6 + 19,4 Х1 +
+201,7 Х2
|
Сабзавот
|
Sсабз – маҳсулотни ишлаб чиқариш ҳажми.
Х1 – фермер хўжаликлари сони.
Х2 – техникалар сони.
|
Sсабз = -9422268,8 + 56,5 Х1 +
+1047,9 Х2
|
Полиз экинлари
|
Pполиз – маҳсулотни ишлаб чиқариш ҳажми.
Х1 – фермер хўжаликлари сони.
Х2 – техникалар сони.
|
Pполиз = -1650913,6 + 14,7 Х1 +
+184,2 Х2
|
Узум
|
Uузум – маҳсулотни ишлаб чиқариш ҳажми.
Х1 –фермер хўжаликлари сони.
Х2 – техникалар сони.
|
Uузум = -1186329,9 + 5,6 Х1 +
+134,8 Х2
|
Ҳўл мева
|
Hҳўл – маҳсулотни ишлаб чиқариш ҳажми.
Х1 – фермер хўжаликлари сони.
Х2 – техникалар сони.
|
Hҳўл = -1006798,6 + 7,89 Х1 +
+115,4 Х2
|
Олинган регрессия тенгламалар таҳлили шуни кўрсатадики, мутлоқ ўсиш бўйича маҳсулотлар ишлаб чиқариш ҳажмига Х2 (техникалар сони) омил энг катта таъсир кўрсатади: техникалар сонининг 1 фоизга ошиши, картошка, полиз экини, ҳўл мева маҳсулотлари ишлаб чиқариш ҳажмини 10% фоизга, сабзавот маҳсулотини 13%, узум маҳсулотларини эса 11% фоизга ошишига олиб келади. Фермер хўжаликлари сонининг 1 фоизга ошиши картошка маҳсулоти ишлаб чиқариш ҳажмини 0,6 фоизга, узум маҳсулотларини 0,3%, ҳўл мева маҳсулотларини 0,2%, сабзавот ва полиз экини маҳсулотларини маҳсулотини эса 0,5% фоизга ошишини таъминлайди.
Олинган регрессия тенгламаларига омиллар параметрлари тахминий қийматларини алмаштиргандан сўнг, истеъмолни етарлилиги омиллари ва озиқ-овқатнинг иқтисодий мавжудлиги коэффициентлари аниқланди. Бажарилган ҳисоб-китоблар келгусида физиологик меъёр кўра аҳоли жон бошига нисбатан етиштирилган картошка маҳсулотлари 55%, сабзавот маҳсулотлари 100%, полиз экинлари 3 баробар, узум маҳсулотлари 2,3 баробар юқори, ҳўл мева маҳсулотлари эса 23% га паст бўлишлиги ҳақида хулоса чиқаришга имкон беради. Келажакда озиқ-овқат иқтисодий таъминоти кўпаяди, чунки аҳоли даромадлари сезиларли даражада ошади.
Ҳисоблаш натижаларидан, Сурхондарё вилоятида қишлоқ хўжалик маҳсулотлари етиштириш учун вилоят, туман ва шаҳар ҳокимияти органлари иқтисодий имкониятларни оширишга устувор аҳамият беришлари керак деган хулосага келиш мумкин. Бу ҳолатни физиологик меъёрга нисбатан юқори кўрсаткичда етиштирилган қишлоқ хўжалик маҳсулотлари экспортини қўллаб-қувватлаб, кўрилган даромад асосида қишлоқ хўжалигини замонавий техникалар билан таъминлаш зарур.
Шубҳасиз, қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришини ривожлантиришни рағбатлантириш, уни жадал ривожланиш йўлларига ўтказиш минтақа аҳолисини истеъмол саватига кирувчи озиқ-овқатлар билан таъминлашнинг зарур шарти ҳисобланади.
Шундай қилиб, барча ҳокимият ва корхоналар аҳолини қишлоқ хўжалик маҳсулотлари билан таъминлашда комплекс тадбирларини амалга оширганда, истеъмолнинг етарли даражада таъминланиши ва озиқ-овқат маҳсулотлари иқтисодий мавжудлиги даражасига эришиш мумкин.
2-боб бўйича хулоса
Иккинчи бобда амалга оширилган ҳисоб- китоб натижалари ва уларнинг таҳлилларига асослаган ҳолда хулоса қиладиган бўлсак:
Сурхондарё вилоятида аҳолини қишлоқ хўжалик маҳсулотлари билан таъминлаш йўлида қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини ишлаб чиқариш кўрсаткичларига эътибор қаратадиган бўлсак, бу маҳсулотларни ишлаб чиқаришда ўсиш тенденцияси таъминланмоқда, бироқ ўсиш тенденциясида барқарорлик мавжуд эмаслиги аниқланди. Бунинг асосий сабабларидан бири сифатида вилоятда замонавий қишлоқ хўжалик техникалари сони ва ҳосилдорлик кўрсаткичларини ошириш имконини берувчи ривожланган хориж тажрибаларини амалда қўллаш амалиёти вилоятнинг барча туман ва шаҳарларида таъминланмаган. Фикримизча вилоятда қишлоқ хўжалигини техник ва технологик жиҳозлаш асосида қишлоқ хўжалик маҳсулотлари ишлаб чиқариш, ҳудудларнинг озиқ-овқат хавфсизлигини таъминлаш нуқтаи назаридан ўсишга эришишни таъминлайди.
Вилоятда қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари ишлаб чиқариш ўсиши юқори бўлиб, 2009-2018 йиллар мобайнида ўсиш суръати картошка маҳсулоти учун 2,4, сабзавот маҳсулотлари 2,3, полиз экинлари 2,25, ҳўл мева маҳсулотлари 1,84, узум маҳсулотларида эса 2 баробарга тенг бўлган. Шунингдек, ушбу маҳсулотлар учун ҳосилдорлик кўрсаткичи ўзгариши унчалик катта эмас, вилоятда ҳудудида экин майдонларининг кенгайиши (экстенсив) ҳисобига ишлаб чиқаришнинг ўсиши амалга оширилган.
Олинган регрессия тенгламалар таҳлили шуни кўрсатадики, вилоятда қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари ишлаб чиқариш ҳажмига қишлоқ хўжалиги техникалари ва фермер хўжаликлари сони энг катта таъсир кўрсатади: қишлоқ хўжалиги техникалар сонининг 1 фоизга ошиши, картошка, полиз экини, ҳўл мева маҳсулотлари ишлаб чиқариш ҳажмини 10% фоизга, сабзавот маҳсулотини 13%, узум маҳсулотларини эса 11% фоизга ошишига олиб келади. Фермер хўжаликлари сонининг 1 фоизга ошиши картошка маҳсулоти ишлаб чиқариш ҳажмини 0,6 фоизга, узум маҳсулотларини 0,3%, ҳўл мева маҳсулотларини 0,2%, сабзавот ва полиз экини маҳсулотларини маҳсулотини эса 0,5% фоизга ошишини таъминлайди.
Прогноз ҳисоб-китоблари натижаларига кўра, 2022 йилда Сурхондарё вилояти ҳудудида 2018 йилга нисбатан буғдой маҳсулотининг ишлаб чиқариш кўрсаткичлари 1%, картошка маҳсулоти 48%, сабзавотлар маҳсулотлари 22%, полиз экинлари 56%, ҳўл мева маҳсулотлари 30 % га кўпайиши, узум маҳсулоти эса 34% га камайиши мумкин.
3-БОБ. ИСТЕЪМОЛ САВАТИГА КИРУВЧИ ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИК МАҲСУЛОТЛАРИ ЕТИШТИРИШ ЖАРАЁНЛАРИНИ ЭКОНОМЕТРИК МОДЕЛЛАШТИРИШ ВА ПРОГНОЗЛАШ
Do'stlaringiz bilan baham: |
