Диссертацияси илмий раҳбар: и ф. д., профессор О.Қ. Хатамов Тошкент 2020 йил мундарижа

КАДРЛАР МАЛАКАСИНИ ОШИРИШ ВА СТАТИСТИК ТАДҚИҚОТЛАР ИНСТИТУТИ ҲУЗУРИДАГИ ИҚТИСОДИЁТ ФАНЛАРИ ДОКТОРИ ИЛМИЙ ДАРАЖАСИНИ БЕРУВЧИ DSc.29/30.12.2019.I.92.01 РАҚАМЛИ ИЛМИЙ КЕНГАШ
ТЕРМИЗ ДАВЛАТ УНИВЕРСИТЕТИ
Абдуғаниев Отабек Аллажонович
ИСТЕЪМОЛ САВАТИГА КИРУВЧИ ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИК МАҲСУЛОТЛАРИНИ ЕТИШТИРИШ ЖАРАЁНЛАРИНИ МОДЕЛЛАШТИРИШ
(СУРХОНДАРЁ ВИЛОЯТИ МИСОЛИДА)


08.00.06 – “Эконометрика ва статистика”


ИҚТИСОДИЁТ ФАНЛАРИ БЎЙИЧА ФАЛСАФА ДОКТОРИ (PhD)
ДИССЕРТАЦИЯСИ


Илмий раҳбар:
и.ф.д., профессор О.Қ.Хатамов

Тошкент – 2020 йил

МУНДАРИЖА

1-БОБ. ИСТЕЪМОЛ САВАТИГА КИРУВЧИ ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИК МАҲСУЛОТЛАРИ ЕТИШТИРИШНИНГ НАЗАРИЙ-УСЛУБИЙ АСОСЛАРИ 14
§1.1. Истеъмол саватига кирувчи қишлоқ хўжалик маҳсулотлари етиштиришнинг назарий асослари 14
Бизга маълумки, 2018 йилги Давлат дастури лойиҳасида мазкур масала алоҳида тилга олиниб, “истеъмол саватчаси”га оид муносабатларни ҳуқуқий жиҳатда тартибга солиш лозимлиги таъкидланганди. 26
Истеъмол саватига киритиладиган маҳсулотлар сони ва миқдори юқорида келтирилган талабларга жавоб бериши лозим. Масалан, Россияда меҳнатга яроқли киши бир йил давомида: нон маҳсулотлари(ун, ёрма ва дуккакли ўсимликлардан тайёрланган нон ва макарон)дан 126,5 кг , картошкадан 100,4 кг, сабзавот ва полиз маҳсулотларидан 114,6 кг, турли-хил сархил мевалардан 60 кг, шакар ва қандолат маҳсулотларидан 23,8 кг, гўшт ва гўшт маҳсулотларидан 58,6 кг, балиқдан 18,5 кг, сут ва сут маҳсулотларидан 290 кг , 201 дона тухум, ёғ ва ёғ маҳсулотларидан 11 кг, бошқа маҳсулотлар(туз, чой, зираворлар)дан 4,9 кг истеъмол қилиши белгилаб қўйилган. Шунингдек, ноозиқ-овқат маҳсулотлари ҳамда хизмат кўрсатиш нархи озиқ-овқат маҳсулотлари баҳосига нисбатан белгиланган. Хусусан, ноозиқ-овқат маҳсулотлари ҳамда хизматлар нарх-навоси аҳолининг барча қатлами учун озиқ-овқат маҳсулотлари қийматининг 50 фоизига тенг бўлиши назарда тутилган. 26
АҚШда ушбу “сават” га 300 хил маҳсулот киритилган бўлса, Францияда 250, Англияда 350, Германияда 475 хил маҳсулот аҳоли истеъмоли учун зарур деб топилган. АҚШда қўшимча – Food Plan (озиқ-овқат режаси) деган тушунча ҳам бор. У АҚШ қишлоқ хўжалиги вазирлиги томонидан тўрт хил вариантда, яъни тежамкор, паст, ўртача ва эркин режа тарзида ишлаб чиқилади. Тежамкор режа (Thrifty Food Plan)да озиқ-овқат учун талон бериш йўлларидан фойдаланилади. 27
Улар асосан озиқ-овқат (асосан, нон ва ун маҳсулотлари, сут ва сут маҳсулотлари, ёғ, гўшт, тухум, полиз ва сабзавотлар, мева ва бошқалар) ҳамда ноозиқ-овқат маҳсулотлари (асосан, кийим-кечак, санитария ва гигиена маҳсулотлари, мактаб ва таълим олиш, оддий кундалик хизматлар) бўлиб, масалан, йилнинг аксарият қисмида илиқ ва совуқ об-ҳаво ҳукмронлик қиладиган юртларда иситиш тизими сифати “истеъмол савати”дан албатта жой олади. 27
Илғор хорижий мамлакатлари тажрибасидан келиб чиқадиган бўлсак, истеъмол саватча таркибини ҳисоблашда 3 гуруҳга ажратиш мумкин: 27
§1.3. Аҳолини истеъмол саватига кирувчи қишлоқ хўжалик маҳсулотлари таъминланганлигини баҳолаш усуллари ва мезонлари. 38
1-боб бўйича хулоса 59
2-БОБ. ИСТЕЪМОЛ САВАТИГА КИРУВЧИ ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИК МАҲСУЛОТЛАРИ КЎРСАТКИЧЛАРИ ЎЗГАРИШИНИНГ ИҚТИСОДИЙ-СТАТИСТИК ТАҲЛИЛИ 61
§2.1. Аҳолини истеъмол саватига кирувчи қишлоқ хўжалик маҳсулотлари таъминлашнинг асосий йўналишлари 61
§2.2. Сурхондарё вилояти қишлоқ хўжалик маҳсулотлари ишлаб чиқаришнинг асосий кўрсаткичларини таҳлили ва уларни прогнозлаштириш 72
§2.3. Қишлоқ хўжалик маҳсулотлари етиштириш жараёнларининг кўп омилли таҳлили ва уни эконометрик моделлаштириш 86
2-боб бўйича хулоса 95
3-БОБ. ИСТЕЪМОЛ САВАТИГА КИРУВЧИ ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИК МАҲСУЛОТЛАРИ ЕТИШТИРИШ ЖАРАЁНЛАРИНИ ЭКОНОМЕТРИК МОДЕЛЛАШТИРИШ ВА ПРОГНОЗЛАШ 97
§ 3.1. Истеъмол саватига кирувчи қишлоқ хўжалик маҳсулотлари етиштириш мақсадлари ва уларни амалга ошириш мeханизмлари 97
§3.2. Сурхондарё вилояти туманлар кесимида чорвачилик маҳсулотлари ишлаб чиқариш динамикасини кўп вариантли прогнозлаш ва ўз-ўзини таъминланганлик даражасини гуруҳлаш 106
§ 3.3. Қишлоқ хўжалик маҳсулотлари ҳосилдорлигини полином моделлари бўйича адаптив баҳолаш ва кўп вариантли прогнозлаш 117
3-боб бўйича хулоса 128
Фойдаланилган адабиётлар рўйхати 136
ИЛОВАЛАР 150