|
18-variant
Til va tafakkur
Ijtimoiy ong va uning darajalari
Ijtimoiy va individual ong
Har qanday madaniyat bilan tanishish, uni o'rganish har doim to'liq bo'lmaydi, agar ushbu madaniyatga murojaat qilgan odamning ko'rish sohasi millat mentaliteti, dunyoni anglashning milliy mantig'i va dunyoqarash kabi asosiy tarkibiy qismni o'z ichiga olmasa.
Har bir inson ma'lum bir milliy madaniyatga, shu jumladan milliy urf-odatlarga, tilga, tarixga, adabiyotga tegishli. E.Sepir yozganidek: "Til madaniyatni ilmiy o'rganishda asosiy printsip sifatida tobora ko'proq ahamiyat kasb etadigan qo'llanma".
Til insonning tafakkuri va ongi bilan chambarchas bog'liqdir. Fikrlash bu majoziy yoki intuitiv shaklda bo'lishi mumkin bo'lsa-da, chunki uning eng yuqori va universal shakli og'zaki, lingvistik shaklga ega.
Ehtiyojga ko'ra, tafakkur har doim til birliklari bilan bog'liq bo'lib, ularsiz fikr ravshanlikka va ravshanlikka erisha olmaydi, vakillik tushunchaga aylanmaydi. Bu so'z inson tomonidan tashqi dunyo ob'ektlarini sub'ektiv idrok etish asosida vujudga keladi; bu o'z-o'zidan narsaning izi emas, balki bizning ongimizda ushbu ob'ekt tomonidan yaratilgan uning tasviridir.
Til tomonidan qabul qilingan fikr bizning qalbimiz uchun ob'ektga aylanadi va shuning uchun unga tashqi tomondan ta'sir qiladi. Fikr, so'zga aylanib, tashqi dunyo bilan aloqada. Shunday qilib, til insonning tashqi dunyosini ikkala yo'nalishda ham bog'laydi.
Til insonning ma'naviy kuchini doimiy faoliyatga undovchi hodisalardan biridir. Konsepsiyada fikr yuritish zarurati va uni anglashga bo'lgan istak, kontseptsiyaning to'liq ravshanligining ifodasi bo'lgan so'zdan oldin bo'lishi kerak. Shu sababli, og'zaki aloqa qoidalari odamga avval o'z g'oyasini aniq tushunishni, tanlangan so'zlarning aniqligiga ishonch hosil qilishni va shundan keyingina baland ovozda gapirishni tavsiya qiladi. Siz odam etarli ma'lumotga ega bo'lmagan narsalarni muhokama qilishda qatnashmasligingiz kerak. Shuningdek, o'z nutqida odam aniq bilmaydigan so'zlarni ishlatmaslik kerak.
Tafakkur tildan ko'ra tez rivojlanadi va yangilanadi, ammo tilsiz fikrlash faqat "o'zingiz uchun" narsadir, va til bilan ifoda etilmagan fikr bu odamga voqelik hodisalarini tushunishga yordam beradigan aniq, ravshan fikr emas, aksincha, oldindan ko'ra bilish, bilimning o'zi emas.
Agar fikrlash tilsiz bo'lolmasa, demak o'ylashsiz til imkonsizdir. Fikrlash paytida biz gaplashamiz va yozamiz, nutqda fikrlarimizni aniqroq va aniq ko'rsatishga harakat qilamiz. Hatto kimdirning asarini o'qigan qiroatchi yoki so'nggi yangiliklarni o'qigan diktor nafaqat to'tiqush kabi tovushlarni aytadi, balki gapiradi. Xuddi shu narsa tirnoqlarga, atamalar va aforizmlarning oddiy nutqda ishlatilishiga taalluqlidir, ular ma'ruzachi tomonidan ixtiro qilinmagan, ammo ularning tanlovi, ularga kiritilgan ma'no ma'ruzachining fikrining natijasi va natijasidir.
Biror kishining (va har bir insonning, va butun insoniyatning) tafakkuri doimiy rivojlanishda, dunyoning yangi qirralarini ochib beradi. Dunyo haqidagi bilimlarning tobora kuchayib borishi ob'ektlar, ob'ektlarning xususiyatlari, hodisalar va munosabatlar haqida yangi tushunchalarni belgilashda tildan ko'proq moslashuvchanlikni talab qiladi.
Tafakkurni to'g'ri lisoniy vositalar bilan ta'minlash uchun, til o'zining lug'at va grammatikasini yaxshilashi kerak. Shuning uchun tilda so'zlarning yangi ma'nolari shakllantiriladi, yangi so'zlar yaratiladi, tovushga o'xshash so'zlar so'z ma'nosida farqlanadi, so'z birikmalarining stilistik farqlanishi o'rnatiladi. Grammatikada til sintaktik tuzilmalarga yangi ma'no berishi, muayyan iboralarni turg'un burilishlar sifatida belgilab, ularni frazeologizmlarga yoki morfologik ma'no ifodalarining analitik shakllariga aylantirishi mumkin.
Barcha nutqni fikrlash faoliyatining muvaffaqiyati tilning fikrlashning yangi ehtiyojlariga qanchalik tez, moslashuvchan va muvaffaqiyatli javob berishiga bog'liq.
Odamning nutqiy fikrlashining muvaffaqiyati bu odamning ona tilida qanchalik gaplashishi, so'zlar va grammatik tuzilishlarning ma'nosini qanchalik yaxshi tushunishiga bog'liq. Inson har doim so'zlarning ma'nolarining tubiga, ona tilining boyligiga kirib borish orqali xalqning jamoaviy tajribasiga murojaat qilib, o'zining til qobiliyatini rivojlantirish uchun yaxshi imkoniyatga ega.
Bir xalqning nutqiy fikrlashining muvaffaqiyati ma'lum bir jamiyatdagi madaniyatning darajasiga, adabiy tilning qayta ishlanish darajasiga va til jamoasining alohida a'zolarining nutqida adabiy tilning ustunlik darajasiga va ziyolilar va boshqa jamoat guruhlari o'rtasidagi tushunish darajasiga bog'liq.
Fikrlash ehtiyojlariga tezda javob beradigan til tafakkurning yanada ravnaq topishiga hissa qo'shadi, yirik intellektual kashfiyotlarni amalga oshirish va keng madaniyat doiralarida yuqori madaniyatni tarqatish imkonini beradi. Agar til murakkabroq fikrlarni ifoda etishning qulay va umuman tushunarli usullarini topa olmasa, bu dunyo haqidagi bilimlarga va ushbu jamiyatda bilim tarqalishiga to'sqinlik qiladi. Albatta, bu tilning aybi emas, balki notiqlarning munosabati, mumtoz adabiy an'anaga, filologiya faniga va umuman gumanitar fanlarga hurmatsizlik, nutq madaniyati masalalariga befarqlik, bema'ni, maqsadsiz suhbatni rivojlantirish, so'zga engil, o'ylamasdan munosabat. Shunday qilib, tafakkur - til rivojlanishining manbai, til esa, o'z navbatida, tafakkur rivojlanishiga ta'sir qiladi. Bu tilning fikrlaydigan roli.
Ijtimoiy ongning strukturasi ijtimoiy munosabatlar va kishilar faoliyatining turlari bilan belgilanadi. Odamlar faoliyati kanchalik xilma-xil, ularning ijtimoiy munosabatlari kanchalik boy bo`lsa, ijtimoiy ong ham shunchalik boy va murakkab bo`ladi. Vokelikni aks ettirish darajasiga ko`ra, ijtimoiy ong odatiy va nazariy ongga bo`linadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
