Denov tadbirkorlik va pedagogika

ishbilarmonlik etiketini
bilish, hamda unga rioya qilish ham muhim ahamiyatga 
egadir. 
Etiket- bu ham inson hulqini tartibga solishning shakllaridan biridir. Ammo 
etiket qoidalari g‘oyatda rasmiy xarakterda bo‘ladi va odamning oldiga erkin 
tanlash muammosini ko‘ymaydi. Ularni bilish va rioya qilish zarur. Etiket tili 
ko‘proq umum insoniy odob talablarini aks ettiradi, ammo bunda odamlarning 
yoshli, xizmatli, jinsiy farqlarini tartibga soladi, unda vaziyat oldindan kelishib 
olinadi va aniq hara- katning tayyor modellari taklif qiladi. 
Etiketning xususiyati uning dialogli ekanligidir, ya‘ni etiket barcha bir birlari 
bilan muloqat qilayotgan odamlar uning qoidasini bilishlari va ―bitta tilda 
so‘zlashishlarini‖ ko‘zda tutadi. Masalan, agar odamlar uchrashganda bir birlari 
bilan albatta salomlashishga odatlanmagan bo‘lsalar, sizning salomingizga 
hayratli qarash bilan javob qaytarishlari mumkin. Ammo madaniylashgan muhitda 
etiket qoidalarini umumiy bilish ko‘zda tutiladi va shuning uchun ularga rioya 
qilish zarur. 
Insonning umumiy madaniyati ko‘pgina tarkibiy qismlardan vujudga keladi, 
shu jumladan uni tarbiyasining ichki nomoyon qilishini ham tashkil qiladi. 
Ishbilarmon odamning kiyimi
uning jamiyatda tutgan o‘rnini, qaddi-
qomatini, yoshini va u qayoqqa ketayotganligini hisobga olishi kerak. 
Mutaxasislarni hisoblashlaricha, ishbilarmon erkak kishi uchta kostyumga ega 
bo‘lishi kerak: ishchi, ishbilarmonlik va kechki. Buning ustiga galstuk barcha 
hollarda ham kiyimning muhim predmeti bo‘ladi. 
Ishchi kiyim - bu hammadan avval oddiy kostyum (shim ka kamzul), hamda 
bu shim va charmdan kamzul, yaxshi tikilgan kurtka bo‘lishi mumkin, ammo 
barcha sanab o‘tilgan hollarda ham muqarrar shart- ko‘ylak va galstuk. 
Hamma uchun umumiy qoida : kiyim bo‘yicha kutib oladilar, aql bo‘yicha 
kuzatadilar. 
Nutq madaniyati
–odamning o‘qimishligi, tarbiyaliligi va umumiy 
madaniyatining ko‘rsatkichlaridan biridir. Firmaning muvaffaqiyatli faoliyati, 
uning imidji ma‘lum darajada uning rahbarlari va xodimlari qanchalik to‘g‘ri tilda 
so‘zlashishlariga, ular yozishmani qanchalik savodli va adabiy olib borishlari 
bog‘liqdir. 

---

107 
Inson nutq madaniyatining umumiy alomatlari mavjud: nutqning to‘g‘riligi; 
tilning boyligi(o‘ziga xosligi); qisqalik; ravshanlik va aniqlik; jo‘shqinlik. 
Hisoblanadiki, qisqa va sodda gaplar quloqda oson qabul qilinadi, ammo 
qisqa jumlalarni ko‘pligi nutqni bo‘linib chiqqan va keskin qiladi, u ravonlik, 
ma‘noli va ritmik butunligini yo‘qotadi. Uzun jumla uning aniq mantiqiy va 
intonatsiyali bo‘linishi sharoitida notiqqa fikrlarning o‘zaro aloqasi va harakatini 
ko‘rsatish, hissiyotli keskinlikni o‘stirish va pasaytirish, nutqning ravonligini his 
qilinishini yaratishga yordam beradi.
So‘zni to‘g‘ri qo‘llash– nutq madaniyatining muhim elementlaridan biridir. 
So‘z faqat u o‘zining ma‘nosiga to‘liq mos holda qo‘lanilganda va boshqa so‘zlar 
bilan biriktirilganda eshituvchilarga ta‘sir qiladi. Ko‘pgina hollarda nutq 
madaniyati va til sezgisi to‘g‘ri qaror qabul qilishni aytib turadi, ammo kuzatishlar 
so‘zni qo‘llashdagi bir qator tipik xatolarni aniqlaganlar. Ulardan eng muhimlarini 
ko‘rib chiqamiz:

an‘anaviy qabul qilingan adabiy qo‘llanishni buzilishi: 

paronimlar, ya‘ni eshitilishi bo‘yicha yaqin, ammo ma‘nosi bo‘yicha har xil 
bir o‘zakli so‘zlarni qo‘llash bilan bog‘lik xatolar; 

tavtologik birlashmalar, ya‘ni ma‘nolari asosan mos keluvchi so‘zlar 
birlashmalarini qo‘llanilishi, ya‘ni ―o‘zining avtobiogarfiyasi‖, ―erkin vakansiya‖ 
va x.k. 

kulgili vaziyatni keltirib chiqaruvchi stillarni asoslanmagan holda 
aralashtirib yuborilishi (stilli har xillik). Masalan ―Korxona rejaning orbitasiga 
chiqdi‖. Oddiy kundalik ishlar haqidagi qarorlarda yuqori stilli so‘zlarni o‘rinsiz 
qo‘llanishi jumlaning stilistik tuzilmasini buzib yuboradi; 

barqaror so‘z birikmalarini yoki fraziologik birliklarni ko‘rinishini qonunsiz 
o‘zgartirilishi. Ma‘ruzalarda hali ham ― u asosiy skripkani o‘ynayapti‖ (―birinchi 
skripka‖ning o‘rniga)ni eshitish mumkin. 
Eshituvchilarning asosiy e‘tibori asosan aytilganlarning ma‘nosini idrok 
etishga jamlangan, ammo bunga faqat notiqning nuqsonsiz talaf- fuzidagina 
erishish mumkin. U so‘zining odatdagi shaklini buzsa, urg‘uni noto‘g‘ri qo‘ysa, 
auditoriya darhol noma‘lum eshitilishni xotirasida saqlanadigan etalon bilan 
beixtiyor taqqoslash bilan javob qaytaradi. 
Menejerning qo‘l ostidagilari, hamkasblari bilan