Dawletmuratov Adilbay Mirzabaevich

Insan kapitalınıń sapa dárejesi. Insan kapitalı bul islewshilerdiń bilim dárejesi, jumıs islew sheberligi hám tájiriybesi esaplanadı.

3. 
   Óndiristiń texnologiyalıq usılları. Bul málim bazar sharayatında hár qanday usıllar menen tovar hám xızmetlerdi jaratıp, olardı óz waqtında bazarǵa jetkerip beriwdi talap etedi.
   
4. 
   Investiciyalardıń muǵdarı hám quramı. Óndiris investiciyası – bul óndiristi keńeytiw ushın jiberilgen materiallıq hám pul qarjıları. Ekonomikalıq ósiw investiciya muǵdarına tuwrı qatnasta boladı.
   
5. 
   Bilimlendiriwdiń dárejesi. Ekonomikalıq ósiw júz beriwi ushın materiallıq hám insan kapitalınıń jetiliskenligi bir-birine sáykes bolıwı talap etiledi.
   
6. 
   Ekonomikalıq erkinlik dárejesi. Bul bazar kúshleriniń erkin háreket etiwin hám ekonomikaǵa tásirin bildiredi. Erkinliktiń tiykarın jeke menshik quraydı.
   
7. 
   Ekonomikanıń ashıq ekenligi. Bul milliy ekonomikanıń ózgeler ushın ashıq bolıwın, ol jerge sırttan resurslardıń erkin kirip keliwin, eksport hám importtıń keńeyip barıwın ańlatadı.
   
8. 
   Xalıq aralıq bazardaǵı jaǵday. Bul sırtqı bazar konyunkturası bolıp, bul jerde bahalardıń tómenlep hám joqarılap turıwı eksportı úlken mámleketlerdegi ekonomikalıq ósiwge tásir etedi.
   
9. 
   Mámlekettegi demografiyalıq jaǵday. Ekonomikalıq ósiw jan basına esaplanǵan JIÓ niń kóbeyiwin bildirer eken, bul xalıqtıń sanına da bayla nıslı boladı.
   

Ekonomikalıq ósiwdiń túrleri. Ekonomikalıq ósiw oǵan túrli faktorlardıń tásirine qarap túrlishe ámelge asırıladı. Ekonomikalıq ósiwdiń 3 túri bar bolıp, olar resurs talap etiwshi (ekstensiv), resurs únemlewshi (intensiv) hám aralas usıllar. Olardıń hár birin kórip shıǵamız.
Resurs talap etiwshi yamasa ekstensiv ekonomikalıq ósiw ( extensive economic growth) júz bergende JIÓ óndiriske qosımsha resurslardı tartıw esabınan kóbeyedi.
Bul usıl mazmunı boyınsha ekstensiv bolıp, kóp resurs sarplap, kó p islep shıǵarıwdı bildiredi. Bunda ekonomikalıq ósiwdiń muǵdarlı faktorları háreketke keledi, yaǵnıy jańa jerler hám kánler ashıladı, jańa zavod-fabrika hám cexlar qurıladı, islep turǵan stanoklar, islewshiler sanı artadı, shiyki zat, janılǵı hám elektroenergiya shıǵını kóbeyedi, biraq miynet ónimdarlıǵı joqarılamaydı, ónim birliginiń shıǵını kemeymeydi. Resurslar shıǵınına sáykes túrde JIÓ ósedi. Mısalı, resurslar shıǵını 10 procent artsa, ónim de sonshaǵa kóbeyedi.
Resurs talap etiwshi usıl mútájliklerdi tolıǵıraq qanaatlandırıwǵa qábiletli bolmaydı. Sonlıqtan resurs únemlewshi ekonomikalıq ósiw zárúrlikke aylanadı.

Resurs únemlewshi yamasa intensiv usıl ( intensive economic growth ) ekonomikalıq ósiwdi resurslardı únemlep isletiw, tovar hám xızmetler birl igine ketetuǵın shıǵınlardı kemeytiw arqalı támiyinleniwin bildiredi.

Bul usıl birinshiden, tovar hám xızmetlerdiń muǵdarı boyınsha kóbeyiwin, ekinshiden, olardıń sapasınıń jańalanıp barıwın támiyinleydi. Biraq bunday nátiyjege resurslardı únemli isletiw arqalı erisiledi, yaǵnıy resurs birligin isletiwden kóbirek hám sapalıraq ónim alınadı.
Ekonomikalıq ósiwdiń eki usılınan tek birewi háreket etedi dep oylaw nadurıs. Bir waqıttıń ózinde hár eki usıl da birgelikte háreket etedi, biraq olardıń birewi ústin boladı. Mine sonda ekonomikalıq ósiwdiń aralas usılı kelip shıǵadı. Aralas usıl bolǵanda ekonomikalıq ósiw hám resurslardıń kóbeyiwin, hám olardıń únemleniwi, joqarıda aytıp ótkenimizdey resurslar shıǵınına salıstırǵanda tovar hám xızmetlerdiń kóbirek jaratılıwın bildiredi. Resurs únemlewshi ekonomikalıq ósiwdiń tiykarǵı shárti – bul milliy ekonomikadaǵı miynet ónimdarlıǵın arttırıw esaplanadı.

3. Ekonomikalıq ósiwdiń nátiyjeligi