Finansliq bazar stavkalari

FINANSLIQ BAZAR STAVKALARI

Procent stavkalarɪ

Alɪnǵan qarjɪlar boyɪnsha wáde etilgen (promised) dáramatlɪlɪq stavkasɪna (yaki dáramat stavkasɪ) procent stavkasɪ dep ataladɪ. Alɪnǵan qarjɪlardɪń túrine karap, hár qɪylɪ procent stavkalarɪ bar. Máselen, úy satɪp alɪw ushɪn qarɪz alɪwshɪ adam usɪ qarɪzdɪ girew boyɪnsha procent stavkasɪ (mortgage rate) dep atalɪwshɪ procent stavkasɪ boyɪnsha tóleydi. Bank tárepinen firmalardan óndirilgen stavka bolsa kommerciyalɪq kredit boyɪnsha procent stavkasɪ (commercial loan rate) dep ataladɪ.

Kredittiń hár qanday túri yaki kórsetilgen dáramatqa iye qural boyɪnsha procent stavkasɪ muǵdarɪ bir katar faktorlarǵa baylanɪslɪ boladɪ. Bulardan eń áhmiyetlileri esap-kitap pul birligi (unit of account), tólew múddeti (maturity) hám kredit kelisiw shártleriniń qarɪz alɪwshɪ tárepinen orɪnlalmaslɪq riski, yaki defolt riski (default risk) bolɪp esaplanadɪ. Usɪ faktorlardɪń hár birin anɪǵɪraq kórip shɪǵamɪz.

• Esap-kitap pul birligi tólemler ámelge asɪrɪlɪwshɪ pul birligin óz ishine aladɪ. Esap-kitap birligi bolɪp, kaǵɪydaǵa kóre, ol yaki bul mámlekettiń valyutasɪ esaplanadɪ: dollar, evro, frank, funt, rublm, sum, peso hám basqalar. Ayrɪm jaǵdaylarda birlik sɪpatɪnda qandayda bir tovar qollanɪladɪ, maselen, altɪn, gúmis yaki tovar hám xɪzmetlerdiń standart «sebeti». Procent stavkasɪ esap-kitap pul birligine baylanɪslɪ halda ózgeredi.

• Kórsetilgen dáramatqa iye bolǵan qural boyɪnsha tólew múddeti – bul dawamlɪlɪǵɪnda jámi alɪnǵan summanɪ tólew lazɪm bolǵan waqɪt. Qɪsqa múddetli instrumentler (qurallar) boyɪnsha procent stavkasɪ, uzaq múddetlilerdiń procent stavkasɪnan joqarɪ, tómen yaki teń bolɪwɪ múmkin.

• Tólenbeslik riski kórsetilgen dáramatqa iye instrument (qural) boyɪnsha qarɪzdiń tiykarǵɪ summasɪ yaki protsettiń qandayda bir bólimi qarɪz alɪwshɪ tárepinen tóle almaslɪq itimallɪlɪǵɪn óz ishine aladɪ. Bul risktiń dárejesi kanshelli joqarɪ bolsa, qarɪz alɪwshɪ óz investorɪna onɪń qɪmbat bahalɪ qaǵazlarɪn satɪp alɪwǵa razɪlɪq bildiriw ushɪn sonshelli joqarɪ procent stavkasɪn wáde etiwi lazɪm.

Endi, keliń, usɪ úsh faktor ámelde qanday etip procent stavkasɪ dárejesine tásir etiwin kórip shɪǵamɪz.

Procent stavkasɪna esap-kitap pul birliginɪń tásiri. Dizimge alɪnǵan dáramatqa iye bolǵan instrument (qural) tek ǵana anɪq esap-kitap pul birligine muwapɪq risksiz, isenimli esaplanadɪ. Onɪń ózgeriwi menen procent stavkasɪ hám qatań ráwishte ózgerip ketiwi múmkin. Keliń, bul jaǵdaydɪ anɪq túsindiriw ushɪn, nominallarɪ hár qɪylɪ valyutalarda kórsetilgen obligaciyalardɪ kórip shɪǵamɪz.

Mɪsalɪ, Britaniya Birlesken Patshalɪǵɪnɪń (Britaniya Qwshma Qirolliklarining) mámleketlik obligaciyalarɪ boyɪnsha procent stavkalarɪ YAponiyanɪń mámleketlik obligaciyalarɪna qaraǵanda anaǵurlɪm joqarɪ hám olar shama menen bir qɪylɪ qaplaw múddetine iye. Usɪ topar obligaciyalarɪ tólenbey qalɪw riskinen azat ekenligi inabatqa alɪnǵan halda, usɪ shártler boyɪnsha barlɪq investorlar Qospa Patshalɪqlarɪnɪń obligaciyalarɪn abzalɪraq kóriwine alɪp kelmeydi?

Usɪ jaǵdayda juwap keri boladɪ. Sebebi usɪ obligaciyalardɪń nominallarɪ túrli valyutalarda: Birlesken Patshalɪq obligaciyalarɪ – funt sterlingda, YAponiyanɪki bolsa – ienda sáwlelengen. Eki mámlekettiń usɪ topar obligaciyalarɪ isenimli dáramatlɪlɪq stavkasɪn usɪ mámleketler valyutasɪnda usɪnɪs etiwine qaramastan, dáramatlɪlɪq stavkasɪ hár qanday basqa valyutada anɪq emes boladɪ,sebebi ol keleshekte tólemdi alɪw waqtɪnda usɪ eki valyutanɪń almastɪrɪw kursɪna baylansɪlɪ boladɪ.

Keliń, bul pikirge anɪq mɪsal keltiremiz. Siz belgili bir qarjɪnɪ bir jɪl múddetke investiciya etiwge qarar ettińiz. YAponiya mámleketlik obligaciyalarɪ boyɪnsha jɪllɪq procent stavkasɪ 3% ti, Birlesken Patshalɪq obligaciyalarɪ boyɪnsha bolsa 9% ti quradɪ. Basqa valyutaǵa salɪstɪrǵanda bir valyutanɪń bahasɪn óz ishine alǵan valyuta kursɪ (exchange rate), 1 funt sterling 150 ienaǵa teń.

Endi, Siz óz kapitalɪńɪzdɪ ienda qaysɪdir isenimli aktivke investiciya etpekshi bolǵan yapon investorɪ esaplanasɪz. YApon obligaciyalarɪn satɪp alɪp, Siz ózińizge 3% lik dáramattɪ kepilleysiz. Eger Britaniyanɪń mámleket obligaciyalarɪ satɪp alɪnsa, ienada dáramatlɪlɪq stavkasɪ bir jɪl ótkennen keyin iena hám funt sterlingtiń almasɪw kursɪ qanday bolɪwɪna baylanɪslɪ boladɪ.