Давлатов Алишер 4-51 грурух

II.BOB. Erta muddatda piyoz yetishtirish texnalogiyasi xususiyatlari O’zbekiston aholisi tomonidan sevib iste’mol qilinadigan sabzavotlardan biri piyoz hisoblanadi. Oddiy (bosh) piyoz respublikada yetishtirilayotgan jami sabzavotlar maydoning to’rtdan bir qismini (35 -37 mg/ga) tashkil etadi. Ekin maydoni va yetishtirilayotgan yalpi mahsuloti miqdoriga ko’ra u pomidordan keyingi ikkinchi o’rinda turadi. Respublikamizda uning sabzavot ekinlar orasidagi solishtirma xissasi ekin maydoni bo’yicha 23-24 %, yalpi mahsulot bo’yicha. (V.Zuyev, O.Qodirxo’jayev, M.Adilov, U.Akromov 2010 y).
Piyozning hosildorligi o’rtacha 22-25 t/ga. Ilg’or xo’jaliklar va tadbirkor birigadan ilg’or texnologiyalarni qo’llab har gektar maydondan 50-60 tonnadan piyoz hosili olmoqdalar. Piyozdan sifatli va yuqori hosil olish uchun navlarni to’g’ri tanlab, uning biologik xususiyatlarini hisobga olib yetishtirish texnologiyasini to’g’ri qo’llash talab etiladi. Bu ishlarda qilingan har bir xato mahsulot sifatiga va hosildorligiga salbiy tasir ko’rsatadi. O’zbekiston sharoitida oddiy piyozni yetishtirishda intensiv texnologiyaning quyidagi asosiy omillaring o’z vaqtida va talab darajasida bajarilishiga alohida etibor berish lozim.
2.1.Tajriba o‘tkazilgan joyning tuproq-iqlim sharoiti
Eksperimental tadqiqotlar 2018-2020 yillarda Sabzavot-poliz ekinlari va kartoshkachilik ilmiy-tadqiqot institutining (SPEvaKITI) Surxondaryo ilmiy tajriba stansiasida va Toshkent davlat agrar universitetining Surxondaryo viloyatining Termiz tumanida joylashgan Termiz novdai tajriba stansiyasida amalga oshirildi. Iqlim sharoitiga ko‘ra mazkur hudud qurg‘oqchil subtropik hisoblanadi.Zima teplaya, sne ustoychivim snejnim pokrovom. Qishi iliq, barqaror qor qoplami bilan. Yozi uzoq davom etadi, o‘ta issiq va quruq. Eng issiq oy iyul hisoblanadi va bu paytda maksimal harorati 48-49°S ga yetadi.
Shamolning eng katta ta’siri bahor davrida (15 m/s va undan ortiq) - o‘rtacha 21 kun davomida kuzatiladi. Janubiy tekisliklarda o‘rtacha yillik yog‘ingarchilik miqdori atigi 128-170 mm ni tashkil qiladi. Yog‘ingarchilikning asosiy ulushi qish-bahor davriga tug‘ri keladi. Tuproqlari Cho‘l tipida, asosan eski sug‘oriladigan bo‘z tuproqlar, mexanik tarkibiga ko‘ra og‘ir qumoq tuproq (Agroklimaticheskie resursi Kashkadarinskoy i Surxandarinskoy oblastey Uzbekskoy SSR. L., 1979). Tuproqlari tarkibida gumus miqdori juda kam - 2-2,5% dan oshmaydi. Ushbu tuproqlarga har yili ma’dan o‘g‘itlar-birinchi navbatda azot va fosforli o‘g‘itlar solish zarur (O‘zbekiston SSR Qashqadaryo va Surxondaryo viloyatlarining agroklimatik resurslari. L., 1979). Surxondaryo viloyati, subtropik kengliklarda joylashgan bo‘lib, bu quyosh radiatsiyasining yuqori darajasini ta’minlaydi. O‘zbekistonning janubiy viloyatlarida tush paytidagi quyoshning balandligi dekabrda hech qachon 31 darajadan past bo‘lmaydi, iyulda esa 76 darajaga etadi. Quyosh nurlanishining soatlari soni juda katta, meteorologik stansiya ma’lumotlariga ko‘ra, Surxondaryo viloyatining janubiy hududlarida qo‘yosh porlashi maydan oktabrgacha O‘rta er dengizi va Kaliforniya kabi hududlardan sezilarli darajada oshib ketadi. Iyul oyida quyosh porlashining davomiyligi deyarli 390 soatni tashkil qiladi. Tadqiqot yillarida o‘rtacha sutkalik havo harorati o‘rtacha ko‘p yillik haroratdan ancha yuqori bo‘ldi. Masalan, 2000 yilda bu me’yordan 12,3% ga, 2001 yilda - 14,3% ga, 2002 yilda - 9,9% ga oshgan (5-jadval).
2.1.1-jadval
Piyoz o‘simliklarining vegetatsiya davrida o‘rtacha kunlik havo harorati,S⁰