Давлатов Алишер 4-51 грурух

2.3.Piyozning juda ertapishar Bahoroy va ertapishar Ravnaq navlarini yetishtirish
Urug‘larni maqbul muddatda ekish sabzavot ekinlaridan yuqori va sifatli hosil olishning omillaridan biridir.
Eng yaxshi ekish muddatlarini belgilashda piyoz o‘simliklarining biologik xususiyatlarini ham, tashkiliy-iqtisodiy maqsadga muvofiqligini ham hisobga olish kerak (Bakuras, 1973).
O‘zbekiston Respublikasi Qishloq xo‘jaligi vazirligining sabzavot poliz ekinlari va kartoshka yetishtirish bo‘yicha agrotavsiyalariga ko‘ra bosh piyoz yetishtirishning quyidagi muddatlari tavsiya qilinadi: avgust ekish muddati - 10 dan 20 avgustgacha, qish oldi ekish muddati - 25 noyabrdan 10 dekabrgacha va bahorgi ekish muddati - 1 fevraldan 1 martgacha. Sabzavot urug‘larining hosildorligi va sifatini oshirish bo‘yicha tavsiyalarda (2001) ko‘rsatilishi bo‘yicha, yuqori sifatli urug‘lik bosh piyozni olish uchun urug‘larni ekish uchun eng maqbul muddat 1 sentyabrdan 15 oktabrgacha bo‘lgan muddat hisoblanadi. Ammo bu yerda na piyoz yetishtirish zonasi va navi ko‘rsatilgan. Shu munosabat bilan biz yuqori sifatli urug‘lik piyoz yetishtirish uchun yangi juda ertapishar Bahoroy va ertapishar Ravnaq navlarining urug‘ini ekishning maqbul muddatini belgilash vazifasini o‘z oldimizga qo‘ydik. Urug‘larni ekishning muddatlari o‘rganildi: 15.08, 20.08, 25.08, 01.09, 5.09.
Tajriba to‘rt marta takrorlangan holda o‘tkazildi. Hisobga olish uchastkasining maydoni 5,6 m². Ikki qatorli uchastkalar. Bir marta takrorlanishda ekilgan urug‘larning mumkin bo‘lgan miqdori 5 g. Uch mavsum davomida biz navlarning kelib chiqish zonasida yetishtirilgan elita materialidan foydalanamiz. Piyozning urug‘lik o‘simliklarini o‘stirishda navlar orasidagi umumiy qabul qilingan izolyatsiyaga amal qilindi. Dala tajribalari O‘zbekistonning janubiy zonasida qabul qilingan qishloq xo‘jaligi agrotexnikasi fonida o‘tkazildi.
Ekish muddatiga qarab piyoz nihollari turli ko‘rinishda bo‘ladi. 15 avgust va 1 sentabrda urug‘larni ekish muddatida unib chiqqunga qadar atigi 8-9 kun talab qilindi. Bu, birinchi navbatda, havo harorati bilan bog‘liq.
6-jadval ma’lumotlariga ko‘ra, ekish qancha kech bo‘lsa, «ekish - unib chiqish» davri shuncha uzoq davom etadi. Bosh piyoz o‘simliklarining urug‘lari sovuqqa chidamli bo‘lib, 4-5°S haroratda unib chiqishga qodir, ammo ko‘chatlarning paydo bo‘lish darajasi havo va tuproqning harorati, shuningdek tuproqdagi namlik zaxiralari bilan chambarchas bog‘liq.
Avgustning ikkinchi o‘n kunligi va sentabrning birinchi yarmida piyoz ekishda havo harorati 29,0°C dan 25,6°S gacha o‘zgarib turdi. Sun’iy sug‘orish orqali tuproq namligi tegishli darajada saqlanadi. Bularning barchasi piyoz nihollari paydo bo‘lishigini sezilarli darajada tezlashtiradi. Kechki ekish muddatlarida (01.10 va undan keyin) havo harorati 16⁰S va undan pastgacha kamayadi, bu esa «ekish-unib chiqish» davrini uzaytiradi.
2.3.1-jadval
Turli ekish muddatlarida piyoz o‘simligi fenologik fazalarining davomiyligi, 2021.

Ekish muddati	Ekish-unib chiqishning boshlanishi, kun
Bahoroy navi
15.08 (nazorat)	9
20.08	8
25.08	7
01.09	8
10.09	9
Ravnaq navi
15.08 nazorat	10
20.08	8
25.08	7
01.09	8
10.09	10

Biometrik o‘lchovlar shuni ko‘rsatdiki, avgust va erta kuzgi ekish muddatlarida o‘simliklarda unib chiqish ko‘rsatkichlari yuqori. Ushbu ekish muddatlarida piyoz o‘simlik uchun eng qulay davrda o‘sadi va rivojlanadi hamda vegetativ massani to‘plash uchun eng katta imkoniyatlarga ega bo‘ladi. (Bakuras, 1973).
Bosh piyozdan yuqori hosilini olish uchun ko‘chat paydo bo‘lishidan bosh piyozning pishib etishigacha ko‘p sonli barglarning hosil bo‘lishi va shakllanishini ta’minlaydigan qulay sharoitlarni yaratish kerak. Shu bilan birga, piyozni bahorda gulpoya hosil qilmaydigan muddatda ekish juda muhimdir. Bizning ma’lumotlarga ko‘ra, bunga yozda va erta kuzda ekish muddatlarida erishiladi.
O‘simliklarning o‘sish va rivojlanishi davomida yoppasiga unib chiqish-ayrim barglarning yotib qolishi va ekish–yig‘ib olish davrlarinng davomiyligi kunlarda aniqlanadi.
Ekish muddatlarining urug‘ hosildorligi va sifatiga ta’sirini aniqlash uchun 5,5 dm dan katta, 115 g dan og‘ir bo‘lgan onaliklar 70x15 sxemada, 20.08, 01.09 (nazorat), 10.09, 20.09 muddatlarda onaliklar 2 qatorli 4 qaytariqli tartibda ekildi. Bunda juda ertapishar Bahoroy navida onaliklarning nishlash davrining boshlanishi 20.08 muddatida 05.09 ga to‘g‘ri kelgan bo‘lsa, yoppasiga nishlash davri 11.09 sanaga to‘g‘ri keldi. Ertapishar Ravnaq navida esa bu ko‘rsatkichlar mos ravishda 07.09 va 13.09 sanaga to‘g‘ri keldi (11-jadval).
2.3.2-jadval
Ekish muddatlarining urug‘ hosildorligi va sifatiga ta’sirini aniqlash uchun (diametri 5.5 sm dan katta bo‘lgan onaliklarni 70x15 ekish sxemasida) ekilgan bosh piyozlarning nishlash davrining boshlanishi va yoppasiga nishlash ko‘rsatkichlari

Ekish muddatlari	Nishlashni boshlanish davri	Yoppasiga nishlash davri
Bahoroy
20.08	05.09	11.09
01.09 (nazorat)	12.09	16.09
10.09	19.09	23.09
20.09	27.09	01.10
Ravnaq
20.08	07.09	13.09
01.09 (nazorat)	15.09	23.09
10.09	22.09	28.09
20.09	01.10	06.10

Nazorat sifatida olingan 01.09 sanasida ekilgan bosh piyozlar Bahoroy navida ekilganning 12-kunida, ya’ni 12.09 sanasida nishlashni boshlagan bo‘lsa, 16.09 sanasida ular yoppasiga nishlash fazasiga kirdi.
Nazorat muddatida Ravnaq navining bosh piyozlari ekilganning 15- kunida, ya’ni 15.09 sanasida nishlashni boshlab, yoppasiga nishlash 23.09 davriga to‘g‘ri keldi.
Ekishning kechkiroq - 10.09 muddatida Bahoroy naviga mansub boshpiyozlar 19.09 davriga kelib nishlashni boshlagan bo‘lsa, 23.09 davrida yoppasiga nishlash boshlandi. Bu davr Ravnaq navida biroz kechroq bo‘lib, mos ravishda 22.09 va 28.09 sanalariga to‘g‘ri keldi.
Eng kechki muddat – 20.09 da ekilgan Bahoroy navining boshpiyozlari 27.09 da nishlashni boshlab, 01.10 da yoppasiga nishlash fazasiga kirgan. Ertapishar Ravnaq navida esa ko‘srsatkichlar mos ravishda 01.10 va 06.10 muddatlarni tashkil qildi.
Oziqlanish maydonini urug‘ hosili va sifatiga ta’sirini o‘rganish uchun 01.09 muddatda yirik (diametri 5.5 sm dan yirik, og‘irligi 115.0 g dan yuqori bo‘lgan) onaliklarni 70x10, 70x15, 70x20 (nazorat), 70x25 tartibda ekildi. Bunda juda ertapishar Bahoroy navida onaliklarning nishlash davrining boshlanishi birinchi sxemada 10.09 ga to‘g‘ri kelgan bo‘lsa, yoppasiga nishlash davri 15.09 sanaga to‘g‘ri keldi. Ertapishar Ravnaq navida esa bu ko‘rsatkichlar mos ravishda 13.09 va 21.09 sanaga to‘g‘ri keldi.
Diametri 5.5 sm dan yirik, og‘irligi 115.0 g dan yuqori bo‘lgan juda ertapishar Bahoroy naviga mansub boshpiyozlarni 70x15 tartibda ekilganda nishlashni boshlanishi 11.09 va yoppasiga nishlash 16.09 sanaga to‘g‘ri keldi. Ertapishar Ravnaq navida bu ko‘rstkichlar 15.09 va 23.09 sanaga to‘g‘ri keldi.
Nazorat sifatida o‘rganilgan 70x20 tartibda Bahoroy navi onaliklari 12.09 sanasiga nishlashni boshlab, 17.09 ga kelib yoppasiga nishlagan. Xuddi shu sxemada Ravnaq navi onaliklari16.09 sanasida nishlashni boshlagan va 24.09 da yoppasiga nishlash davriga kirgan.
Eng so‘nggi 70x25 ekish sxemasida Bahoroy navida nishlashni boshlanishi 13.09 va yoppasiga nishlash 18.09 sanaga to‘g‘ri keldi. Ertapishar Ravnaq navida bu ko‘rstkichlar 17.09 va 25.09 sanaga to‘g‘ri keldi.


2.3.3-jadval
Oziqlanish maydonini urug‘ hosili va sifatiga ta’sirini o‘rganish uchun (diametri 5.5 sm dan katta bo‘lgan onaliklarni 01.09 muddatda ekilganda) ekilgan
onaliklarning nishlash va yoppasiga nishlash ko‘rsatkichlari

Ekish muddatlari	Nishlashni boshlanish davri	Yoppasiga nishlash davri
Bahoroy
70x10	10.09	15.09
70x15	11.09	16.09
70x20 (nazorat)	12.09	17.09
70x25	13.09	18.09
Ravnaq
70x10	13.09	21.09
70x15	15.09	23.09
70x20 (nazorat)	16.09	24.09
70x25	17.09	25.09