|
Oylar
|
2018
|
2019
|
2020
|
O‘rtacha ko‘p yillik
|
O‘rtacha bir oylik
|
Maksimal
|
O‘rtacha bir oylik
|
Maksimal
|
O‘rtacha bir oylik
|
Maksimal
|
Yanvar
|
5,3
|
18, 1
|
2,5
|
15, 7
|
6,1
|
21,0
|
1,4
|
Fevral
|
5,9
|
18, 7
|
7,5
|
18, 7
|
8,2
|
23, 0
|
5, 0
|
Mart
|
12, 0
|
31,0
|
13, 3
|
29, 0
|
14, 2
|
36, 0
|
11,2
|
Aprel
|
22,4
|
36,3
|
22,3
|
35,3
|
19, 0
|
37, 0
|
17,7
|
May
|
26, 8
|
41, 3
|
28, 0
|
41,3
|
24, 3
|
40, 0
|
24, 1
|
Iyun
|
28, 5
|
41, 7
|
29, 9
|
41,3
|
29, 1
|
42,0
|
27, 4
|
Iyul
|
30, 8
|
43, 0
|
30,2
|
41,7
|
29, 8
|
44,0
|
29,6
|
Avgust
|
29,0
|
41, 5
|
28, 1
|
39, 0
|
29,3
|
44, 0
|
27,4
|
Sentyab
|
25,6
|
38, 6
|
24, 1
|
37, 0
|
21,3
|
34, 0
|
22,4
|
Oktabr
|
16, 3
|
29, 7
|
17,2
|
32, 3
|
19, 4
|
35,0
|
15, 1
|
Noyabr
|
8, 5
|
22,0
|
12, 1
|
26,7
|
11, 6
|
28,0
|
8,5
|
Dekabr
|
7,2
|
17, 7
|
7,3
|
18, 0
|
1,2
|
15, 0
|
4,5
|
Havoning o‘rtacha kunlik harorati garchi uning maksimal qiymati ushbu ekinning o‘sishi va rivojlanishi uchun salbiy bo‘lgan bo‘lsada piyoz o‘simliklari uchun bahorda va yozning boshlarida qulayroq edi (2-jadval).
Mintaqaning issiqlik manbalari juda katta. Ijobiy haroratlar yig‘indisi 6220, samarali harorat yig‘indisi 10°S-5630 dan yuqori, 12°S-5190 dan yuqori. Sovuqsiz davr bu yerda o‘rtacha 246 kun davom etadi. Tadqiqot yillarida ob-havo sharoiti quyidagicha bo‘ldi: Minimal salbiy harorat noyabrda (3,0°S-3,7°S) va 2000 yil dekabrda (-0,7 ... 1,4°S) qayd etilgan.
2.1.2.jadval
Piyozning vegetatsiya davrida o‘rtacha oylik yog‘ingarchilik (mm)
Oylar
|
2018
|
2019
|
2020
|
O‘rtacha ko‘p yillik
|
Yanvar
|
38,9
|
16,5
|
25,0
|
20
|
Fevral
|
9,2
|
14,u
|
29,0
|
20
|
Mart
|
39,2
|
17,u
|
10,0
|
28
|
+Aprel
|
1,7
|
2,u
|
37,0
|
19
|
May
|
-
|
-
|
10,0
|
11
|
Iyun
|
-
|
-
|
-
|
1
|
Iyul
|
-
|
-
|
-
|
1
|
Avgust
|
-
|
-
|
-
|
0
|
Sentabr
|
-
|
-
|
-
|
1
|
Oktabr
|
5,3
|
2,7
|
-
|
1
|
Noyabr
|
2,5
|
24,0
|
5,1
|
9
|
Dekabr
|
0,7
|
70,0
|
46,0
|
19
|
Yanvar- dekabr
|
97,5
|
146,2
|
162,1
|
128,2
|
Me’yorga nisbatan% da
|
76,05
|
114,04
|
126,4
|
|
2020 yilda havo minimal harorati yanvarda ( 12°S gacha) va fevralda (-9°S gacha) qayd etilgan. 2-jadval ma’lumotlari shuni ko‘rsatadiki, yog‘ingarchilik asosan qish-bahor davrida ruy beradi. Bosh piyoz va urug‘larning pishib etilish davrida yog‘ingarchilik deyarli kuzatilmaydi. 2000 yilda yog‘ingarchilik me’yordan 24% ga kamaydi, keyingi ikki yilda esa yog‘ingarchilik me’yordan 14%, 0-26, 4% gacha kamaydi. 2018-2020 yillarda aprel-may oylarida deyarli yog‘ingarchilik bo‘lmagan va bu havo namligining pasayishiga olib kelgan. Ushbu ikki omil ma’lum darajada peronosporoz rivojlanishini to‘xtatdi. Va piyoz o‘simliklarida (urug‘liklarda) peronosporoz belgilari kuzatilmadi. 2002 yilning aprel oyida yog‘ingarchilik me’yordan ikki baravar ko‘p, may oyida esa me’yoriy bo‘ldi. Bularning barchasi sun’iy sug‘orish bilan birga havo namligining ko‘payishiga olib keldi (7-jadval) va bu peronosporozning rivojlanishi va tarqalishiga yordam berdi.
2.1.3.jadval
Piyozning vegetatsiya davrida havoning nisbiy namligi (%)
Oylar
|
2018
|
2019
|
2020
|
O‘rtacha oylik
|
Eng kam
|
O‘rtacha oylik
|
Eng kam
|
O‘rtacha oylik
|
Eng kam
|
Yanvar
|
72,8
|
2,8
|
72,3
|
2,7
|
75,0
|
2,9
|
Fevral
|
66,3
|
5,1
|
68,7
|
5,3
|
71,0
|
5,6
|
Mart
|
55,3
|
8,6
|
55,3
|
8,7
|
88,0
|
9,5
|
Aprel
|
39,0
|
10,0
|
41,0
|
18,0
|
61,0
|
19,0
|
May
|
32,7
|
7,5
|
44,7
|
10,03
|
46,0
|
11,0
|
Iyun
|
32,7
|
10,3
|
33,7
|
10,0
|
31,0
|
10,0
|
Iyul
|
31,0
|
10,0
|
35,7
|
10,0
|
34,0
|
9,8
|
Avgust
|
37,0
|
9,7
|
35,7
|
10,0
|
37,0
|
10,1
|
Sentabr
|
40,1
|
10,5
|
35,0
|
10,0
|
46,0
|
10,6
|
Oktabr
|
59,3
|
10,3
|
48,3
|
2,0
|
56,0
|
10,2
|
Noyabr
|
71,7
|
4,2
|
65,3
|
5,3
|
68,0
|
5,8
|
Dekabr
|
74,7
|
3,3
|
81,0
|
28,7
|
88,0
|
29,5
|
Piyoz urug‘lik bosh piyozlari peronosporozga qarshi to‘rt marta tegishli preparatlar bilan ishlandi.
2.2.Tezlashtirilgan urug‘ yetishtirish uchun bahorgi va yozgi urug‘ sepish muddatlarining urug‘ hosili va sifatiga ta’siri
Tezlashtirilgan urug‘ yetishtirishning eng yaxshi varianti fevral oyining ikkinchi o‘n kunligida urug‘larni ekishdir. Bu holda, bosh piyozning to‘liq pishishi iyul oyining oxirida sodir bo‘ladi.
Yig‘im-terimdan so‘ng, yozda saqlash va 15 sentabrda urug‘lik piyozboshlarini ekish muddatida urug‘ning pishishi keyingi yilning iyun oyi oxirida sodir bo‘ladi. Bu 22 oy o‘rniga 17 oyda piyoz urug‘ini olish imkonini beradi.
To‘g‘ridan-to‘g‘ri usul bilan reproduktiv piyoz urug‘ini olish uchun 15-17 iyul kunlari urug‘larni ekish eng maqbuldir. Ushbu ekish davrida yaxshi ekish fazilatlariga ega bo‘lgan yuqori urug‘ hosili olindi.
Ushbu ekish muddati janubiy O‘zbekiston sharoitida bir yildan kam vaqt ichida piyoz urug‘ini olishga imkon beradi.
Ozuqa maydoni, ekish materialining kattaligi, onalik piyozboshlarini ekish va urug‘larni ekish muddati urug‘larning asosiy fizik sifatlariga sezilarli ta’sir ko‘rsatadi. Eng yomon sharoitlarda yetishtirilgan urug‘larning fizik va ekish sifatlarini pasayish tendensiyasi mavjud.
Tajribalarimizda tezlashtirilgan urug‘ yetishtirish uchun bahorgi va yozgi ekish muddatlarini o‘rganish bo‘yicha tadqiqot ob’ekti bo‘lib piyozning Bahoroy va Ravnaq navlari xizmat qildi.
Urug‘lar quyidagi muddatlarda ekildi:
- bahorgi 15 fevral va 15 mart;
- yozgi 15 iyul va 30 iyul;
Tajriba to‘rt qaytariqda takrorlanadi. Hisobga olish bo‘lmachasining maydoni 5,6 m2. bo‘lmachada qatorlar soni 2 ta, har bir qaytariqda 5 g gacha urug‘ ekildi.
Olingan natijalar 8-jadvalda keltirilgan.
2.1.5.jadval
Bahorgi ekish muddatlarida piyozning fenologik fazalarining davomiyligi, kun (2021 y.)
Ekish muddati
|
Ekish-dastlabki unib chiqish, kun
|
Dastlabki unib chiqish-yoppasiga unib chiqish, kun
|
Yoppasiga unib chiqish-barglarning yotib qolishining boshlanishi, kun
|
Ekish-hosilni yig‘ib olish, kun
|
Juda ertapishar Bahoroy navi
|
15.02
|
19
|
4
|
110
|
148
|
15.03
|
11
|
5
|
104
|
132
|
Ertapishar Ravnaq navi
|
15.02
|
20
|
5
|
118
|
156
|
Jadvaldan ko‘rinib turibdiki, juda ertapishar Bahoroy navi 15.03 muddatda ekilganda 15.02 muddatdagiga nisbatan birmuncha ertaroq fenologik fazalarga kirganligini ko‘rish mumkin. Bunda barcha davrlarning davomiyligi ikkita navda ham 15.03 muddatga borib qisqargan.
Ushbu farq hosildorlik va fraksiyalar bo‘yicha ikkala navda ham sezilarli bo‘ldi (5-jadval). 15.02 muddatdagiga nisbatan 15.03 muddatda mayda va juda mayda piyozlar miqdori ko‘pchilikni tashkil qildi. Bundan ko‘rinib turibdiki, bu piyoz navlari biologik jihatdan juda ertapishar bo‘lganligi sababli bahorgi muddatlarda ular biologik jihatdan tez pishib yetildi va umumiy piyozbosh hosili juda past bo‘lgani holda mayda va juda mayda piyozboshlar miqdori ko‘p bo‘ldi. Shundan kelib chiqqan holda, urug‘ tanqis bo‘lgan yillardagina bu onaliklarni ekib urug‘lik olish mumkin.
2.2.3-jadval
Bahorgi sepish muddatlarida yetishtirilgan piyoz navlarining fraksiyalar bo‘yicha hosil ko‘rsatkichlari (2021 y.)
Ekish muddati
|
Umumiy hosildorlik, t/ga
|
Fraksiyalar bo‘yicha hosil, t/ga
|
yirik
|
o‘rta
|
Mayda
|
juda mayda
|
Juda ertapishar Bahoroy navi
|
15.02
|
10.4
|
0.7
|
2.0
|
4.0
|
3.7
|
15.03
|
7.5
|
0.2
|
0.5
|
0.9
|
5.9
|
Ertapishar Ravnaq navi
|
15.02
|
11.2
|
0.8
|
2.1
|
4.2
|
4.1
|
15.03
|
8.1
|
0.3
|
1.3
|
2.0
|
4.5
|
Do'stlaringiz bilan baham: |
