Давлатчилик тарихи. Маъруза матни 3-курс 1-Мавзу. Сўнги ўрта асрларда Ўзбек хонликлари

4.Ўзбекистон саноатининг бир томонлама ривожланиши


Саноатнинг аҳволи. СССРнинг таркибий қисми бўлган Ўзбекистон ССР ўша даврда Марказда ишлаб чиқилган иқтисодий сиёсатни сўзсиз амалга оширишга мажбур эди. Урушдан кейинги беш йилликларда (1946-1950 йиллардаги тўртинчи ва 1951-1955 йиллардаги бешинчи беш йиллик даврида) давлат саноатни ўстириш учун катта миқдорда капитал маблағлар ажратди. Лекин уларнинг аксарияти оғир саноатга сарфланди. Ўзбекистонда оғир саноат асосан пахтачиликни ривожлантиришга, яъни Марказ манфаатлари учун хизмат қилган. Шу билан бирга, саноат қурилишида аввалги кўрсатмалар сақланиб қолаверган. Бу ҳолат ривожланган мамлакатларда ишлаб чиқаришга кенг қўлланиладиган янги технологиялар, фан ва техника ютуқларидан фойдаланишни кўзда тутмас эди.
Ўзбекистонда кўплаб йирик кимё корхоналарининг қурилиши фойдадан кўра кўпроқ салбий оқибатларга олиб келди. Кўпгина корхоналар (Чирчиқ электркимё комбинати, Навоий кимё комбинати), Янгийўл биокимё заводи аҳоли қалин яшайдиган жойларда бўлиб, улар атроф-муҳитни ифлослантирди ва экологик вазиятни мураккаблаштирди. Атмосферага зарарли моддалар чиқарилиши оқибатида табиатга, ўсимлик ва ҳайвонот дунёсига зарар етказди. Энг катта зарарни эса бу ерда яшовчи инсонлар кўрди. Енгил саноатда ҳам турли номутаносиблик ҳоллари ва зиддиятлар бор эди. Енгил саноатда ишлаб чиқариш режалари бажарилмас, аҳолини истеъмол моллари билан таъминлаш даражаси Иттифоққа нисбатан бир неча марта кам бўлган.
Транспорт ва ундаги муаммолар. Саноатнинг ўсиши билан транспорт ҳам ривожланиб борди. Транспорт тармоғи орқали барча саноат марказлари ягона мажмуага бирлаштирилди. 1947 йилда 600 км дан иборат Чоржўй-Қўнғирот темирйўли қурилди. Ўша йили (1947) Тошкентда илк марта троллейбуслар қатнай бошлади. Кейинчалик Қўнғирот-Бейнов темир йўли қурилиши кенг миқёсда олиб борилди. Бу темир йўл магистрали Қорақалпоғистонни Қозоғистон билан тўғри боғлаб, Ўрта Осиёдан Марказга олиб борадиган иккинчи поезд йўлини вужудга келтирди. Бу даврда автомобил транспорти ҳам ривожланиб, янги асфалт ва бетон ётқизилган йўллар қурилди. Автомобил база ва парклари замонавий янги машиналар ҳисобига кўпайди. 1959-1968 йилларда Тошкент катта ҳалқа автомобил йўли лойиҳалаштирилди ва қурилди.
Ўзбекистон ҳаво йўллари ХХ аср 50-йиллари ўрталаридан бошлаб юксак тезликлар ва парвозлар даврини очиб берган ТУ-104 русумли йўловчи ташувчи самолётлар пайдо бўлди. Ҳаво транспорти ходимлари кейинги йилларда янги самолётларнинг кўпчилигини ўзлаштирдилар. Айрим шаҳарларда замонавий аэропортлар қурилди. Бу Ўзбекистон шаҳарларини ўзаро боғлади, шунингдек мамлакат пойтахти Москва, бошқа республикалар ва мамлакатлар пойтахтлари ўртасида мунтазам парвозлар йўлга қўйилди.
Бироқ транспорт соҳасида ҳам талай муаммолар бўлган. Темир йўллар ва автомобил йўллари қурилиши бошқа республикалар, жумладан Туркманистон, Тожикистон, Қозоғистон ҳудудларидан ўтказилиб, иқтисодий жиҳатдан улар Марказга қарам қилиб қўйилди. Бундай сиёсатнинг ҳалокатли экани СССР парчаланиб, минтақада мустақил давлатлар ташкил топгандан сўнг айниқса сезилмоқда. Бундан ташқари темир йўллар тармоғини электрлаштириш, юк ва йўловчилар ташишни бошқаришнинг автоматлаштирилган тизимини яратиш ишлари секинлик билан олиб борилди. Шунингдек, тарнспортнинг барча турларида йўловчиларга хизмат кўрсатиш борасида жиддий камчиликлар мавжуд бўлган.