Дала экинларининг асосий зараркунандалари

Ун митаси
Tenebrio molitor L.
Зарари. Ун митаси ун ва ундан тайёрланган маҳсулотлар-макарон, сухари, нон, шунингдек кепак, кунжара, ҳар хил ёрмалар, дон, крахмал ва баъзан тамаки, қуруқ мевалар, дуб ёнғоғига зарар етказади.
Тарқалиши. Ун митаси ҳамма жойда учрайди.
Таърифи. Қўнғизнинг узунлиги 13-15 мм бўлиб, танаси чўзиқ-овал шаклда, ранги тўқ қўнғирдан тортиб қорагача; одатда сал ялтираб туради; қўнғизнинг қорин томони ва оёқлари устки томонига қараганда очроқ; қаншарининг олдинги томони кенгайган бўлиб, оғиз органларини ва мўйловлари асосини қоплаб туради, қорни охирги сегментининг олдингиси бошқаларига қараганда камбарроқ. Тухуми шакли дуккакка ўхшаш, ранги оқ бўлади. Личинкаси «ун қурти» ёки «мита» деб аталади, узунлиги 30 мм гача боради, танаси жуда ҳам чўзиқ, цилиндр шаклида бўлиб, териси қаттиқ; танасининг иккинчи ва учинчи бўғимлари бошқаларидан кичикроқ; сўнгги бўғими бир оз бўртган бўлиб, учи юқорига қайрилган, иккита илмоқчали бўлади. Биринчи ёшдаги личинкаси оқ, иккинчи ёшдан бошлаб оч сариқ ёки қўнғир-сариқ бўлади. Ғумбагининг узунлиги 1,6-2,0 см, ранги сарғиш-оқ; қорнининг учида иккита ўсимтаси, икки ён томонида эса тароқсимон ортиқлари бор.
Ҳаёт кечириши. Ун митаси ривожланишни тамомлаган ёки тамомлаётган личинкалик стадиясида қишлайди. Личинка кўкламда овқатланган жойида-кўпинча уннинг ичида ғумбакка айланади. Ғумбаклик стадияси 9 кундан 3 ҳафтагача давом этади. Қўнғизлар кеч кўкламда пайдо бўлиб, асосан кечқурунлари учиб юради. Урғочи қўнғиз намиққан ёки бўрсиган маҳсулотларга 270 дан 570 тагача тухум қўяди. Тухумлардан икки ҳафтада личинкалар чиқади. Ун митаси ёзда ва қишда личинкалик стадиясида бўлади. Йилига битта насл беради, лекин иситиладиган биноларда ун митаси йилига иккита ҳам насл беради.


Омбор узунбуруни, ёки омбор митаси
Calandra granaria L.
Зарари. Омбор узунбуруни ун канаси ва гуруч узунбуруни билан бир қаторда энг асосий омбор зараркунандаси ҳисобланади. У асосан жавдар, буғдой, арпа, баъзан оқ жўхори, маккажўхори, сули, гуруч, тариқ, сўк, гречихага, баъзида ун ва ундан тайёрланган маҳсулотларга зарар етказади.
Зарарланган озиқ-овқатнинг тўйимлилиги камаяди; омбор узунбуруни кўп тушган овқатни ейиш одам ва уй ҳайвонлари учун зарарлидир, чунки қўнғиз ва личинкаларнинг тезагида кантаридинга ўхшаш заҳарли моддалар бор. Узунбурун тушган уруғлар унувчанлигини қисман ёки бутунлай йўқотади.