Дала экинларининг асосий зараркунандалари

ЧЕТ МАМЛАКАТЛАРДАН ЎТИШИ МУМКИН БЎЛГАН ЭНГ АСОСИЙ ЗАРАРКУНАНДАЛАР
Ловия қўнғизи, хитой қўнғизи, тўрт доғли қўнғиз, миср қўнғизи, ер ёнғоқ қўнғизи ҳақидаги маълумотлар ўша бошқа мавзуларда баён қилинган, улар дуккакли дон ўсимликлари ер ёнғоқнинг ўсиш давридагина эмас, балки склад ва омборларда турган донига ҳам зарар етказади. Бу зараркунандалардан ташқари; дон пўстхўри ва маккажўхори узунбуруни ҳам Марказий Осиёда бўлмайдиган энг муҳим зараркунандалардан ҳисобланади.


Дон пўстхўри, ёки капр қўнғизи.
Trogoderma granaria Evert.
Зарари. Дон пўстхўри маккажўхори, буғдой, арпа ва бошқа ғаллагуллиларнинг донини, шунингдек ҳар хил дуккакли экинларнинг уруғини еб қўяди.
Тарқалиши. Ҳиндистон, АҚШ, Ўрта ва Жанубий Европа, Финляндияда учрайди. Дон пўстхўри Хитойга ҳам ўтган деган маълумотлар бор. Қозоғистон ўсимликларни ҳимоя қилиш институтининг нашр этган асарларида Жанубий Қозоғистонда капр қўнғизи топилганлиги эслатиб ўтилган эди, аммо бу хабар текшириб кўрилиши керак, чунки ўша асарларда капр қўнғизи «Марказий Осиё»дан ҳам топилган, деб янглиш фикр айтилган. Аммо ушбу зараркунанда ҳозирги кунда Тошкент пиво заводларидаги арпа дони омборхоналаридан топилган.
Таърифи. Қўнғизининг танаси чўзиқ овал шаклда, тўқ, қўнғир тусли бўлиб, қанотустликларида очроқ доғи бор, мўйловлари оч жигар ранг ёки сариқ тусда, 10 бўғимли; 3-5 бўғимли булаваси бор. Эркагининг узунлиги 2 мм, урғочисиники 2,8 мм келади. Личинкасининг узунлиги 4 мм гача бўлиб, учига томон торая боради, узун қўнғир туклари бор, сўнгги қорин сегментининг орқа чеккасидаги туклар энг узун бўлади. Ғумбаги ҳам яхши сезиларли сийрак туклар билан қопланган.
Ҳаёт кечириши. Ҳашарот ўзи тушган дон ва дуккакли дон билан (айниқса қишки уйқуга кирган вақтида) бошқа мамлакатларга тарқалади. Дон пўстхўри личинкалик стадиясида қишлайди.
Қўнғизлар тухумини дон юзасига, ғаллаларда эса асосан дон эгатчасига қўяди. Вояга етган қўнғизлар озиқланмайди ва донга зарар етказмайди. Улар 10 кунгача яшайди. Урғочилари ўрта ҳисоб билан 65 та тухум қўяди, ҳар қайсисини алоҳида-алоҳида жойлайди. Кўп деганда 126 та тухум қўяди.
Етарлича юқори ҳароратда тухумлар 6-7 кун ривожланади. Личинкаларнинг бутун ривожланиши дон ичида тугалланади, улар шу ерда ғумбакка айланади. Личинкаларнинг ривожланиши бир ярим ойгача давом этади. Қўнғизлар донни ташлаб кетиб, тез орада жуфтлаша бошлайди ва тухум қўйишга киришади. Ҳашарот йилига тўрттага қадар насл беради.