Д. Э. Артиқов, К. С. Аюпов Шамол энергияси ва ундан

1.3. Shamol dvigatellarning turlari
Ular ikki guruxga bo‘linadi:
 gorizontal aylanish o‘qli shamol dvigateli (qanoatli) (2...5)
 vertikal aylanish o‘qli shamol dvigatellari (karuselki: parrakli (1) va ortogonalli (6).
Qanoatli shamol dvigatelning turi faqatgina parraklar soni bilan farq qiladi. Qanoatli dvigatellarning shamol energiyasidan foydalanish koeffitsiyenti (3 – rasm) karusel turdagiga qaraganda ancha katta bo‘ladi. Shu bilan bir vaqtda karusel turdagining aylanish momenti ancha kattadir. U karusel parrakli agregatlar uchun shamol tezligiga nisbatan nolda maksimal bo‘ladi.
Tezyurishlik

3 – rasm. Turli turdagi shamol dvigatellarning shamol energiyasidan foydalanish koeffitsiyenti va aylanish momenti.
Qanoatli shamol agregatining tarqalishi ularning aylanish tezligini kattaligi bilan tushuntiriladi. U elektr toki generatori bilan multiplikatorsiz bevosita ulanish mumkin. Qanoatli shamol dvigatellarning aylanish tezligi qanoatlar soniga teskari proporsionaldir. Shuning uchun parraklar soni uchtadan ko‘p bo‘lgan agregatlar deyarli ishlatilmaydi.


Karuselli
Aerodinamikadagi farqlar karuselli qurilmalarga an’anaviy shamol qurilmalar bilan taqqoslaganda ustunlikni beradi. Shamol tezligi oshganda ular tezda og’irlik kuchini oshiradi. Shundan so‘ng aylanish tezligi stabillashadi. Karuselli shamol dvigatellar sekin yuruvchi bo‘ladi. Bu esa sodda elektr sxemalardan, masalan, shamolning tasodifiy kuchayishida avariya bo‘lishlikdan qorqmasdan asinxron generator bilan ishlatishga imkon beradi. Sekin yurishlilik bitta cheklovchi talabni ilgari suradi – kichik aylanishlarda ishlovchi ko‘p qutubli generatorlardan foydalanishdir. Bunday generatorlar keng tarqalishga ega emasdir. Multiplikatordan foydalanish ularning FIK pastligi tufayli samarador bo‘lmaydi.
Bu turdagi shamol dvigatellar AQSh, Yaponiya, Angliya, Germaniya, Kanadada quriladi.
Karuselli parrakli shamol dvigatellar ishlatishda soddadir. Uning konstruksiyasi shamol dvigatellarni ishga tushirishda maksimal momenti xamda ishlash jarayonida aylanishning maksimal tezligini avtomatik o‘z o‘zidan foydalanishni ta’minlaydi. Yuklamani oshishi bilan aylanish tezligi pasayadi va moment to‘liq to‘xtagunicha oshib boradi.