Д. Э. Артиқов, К. С. Аюпов Шамол энергияси ва ундан

Д. Э.Артиқов, К.С.Аюпов


Шамол энергияси ва ундан
фойдаланиш имкониятлари



Тошкент - 2013
Тузувчилар: Д. Э.Артиқов, К.С.Аюпов
Шамол энергияси ва ундан фойдаланиш имкониятлари

Shamol dvigatellari suv bilan ta’minlashda, mexnat talab ishlab chiqarish jarayonlarini mexanizatsiyalashda, ya’ni chorvachilik xo‘jaliklarida emlarni tayyorlash, botqoqlashgan yerni quritish, unni enchish, elektr yoritish, radio va avtotransportlar uchun akkumlyator batareyasini zaryadlash, qishloq xo‘jaligini elektrfikatsiyasida qo‘llash mumkin. Bu esa sanoatni rivojlanishini tezlashtirish va insoniyat rivojlanish jarayoni uchun muxim stimul hisoblanadi.

Keltirilgan uslubiy qo‘llanma aerodinamik tavsiflari mavjud bo‘lgan turli turdagi profilga ega bo‘lgan shamol g‘ildiragini loyihalashga hamda energetik va moment tavsiflarini qurishga imkon beradi.
Bunday parametrlarni avtomatlashtirilgan hisoblashlar yordamida parrak profili xordasi hamda radius ulushida g‘ildirak balahdligining nisbiy kattaligi sifatida o‘zgartirish vertikal aylanish o‘qli shamol turbinalar geometrik parametrlarining optimal variantini uni loyihalash bosqichida tanlashga imkon beradi.

Абу Райхон Беруний номидаги тошкент давлат техника университети

Илмий –услубий кенгаши тавсияси билан чоп этилган.
Такризчилар: «Физика-Куёш» ИИЧБ Физика техника институтининг «Фотоэлектроника» лабораторияси
катта илмий ходими ф.м.ф.н. К.М.Кучкаров
ТошДТУ «Электроника ва микроэлектроника» кафедраси
катта ўқитувчиси Б.Абдурахманов
Mundarija

Kirish
I. Shamol energiya qurilmalarini ishlatish bo‘yicha xolatlar
1.1. Shamol energiya qurilmalari (ShEQ)
1.2. Shamol tavsifi
1.3. Shamol dvigatellarining turlari
1.4.Quduqlardan suvni ko‘tarish uchun nasoslar
1.5. Tadqiqot vazifasi
II. Suvni ko‘tarish uchun nasos – ShEQ qurilmalarini loyixalash usuli
2.1. ShEQ ni loyixalash usuli
2.1.1. Rotor parametrlarini hisoblash
2.1.2 Akkumlyator va invertor paramertlarini tanlash
2.2 2.2. Nasos parametrlarini tanlash
III. Nasos  ShEQ tizimini ishlatish bo‘yicha tavsiyalari
3.1. Nasos–ShEQ tizimining iqtisodiy taxlili
3.2. Ekologiya
3.3. ShEQ foydalanish bo‘yicha tavsiyalar
Xulosa
Adabiyotlar ro‘yxati

Kirish
Shamol energiyasi insoniyat tomonidan ko‘p yillardan beri foydalaniyotgan bo‘lsada, (shamol tegirmoni) faqatgina so‘ngi 10 – 20 yillarda u yetarli darajada keng rivojlanishga ega bo‘ldi. Ayniqsa bu xolat energiyani tejamlsh kerakligi va uzoqlashgan tumanlarda isteqomat qiluvchi axolini energiya bilan ta’minlash bilan bog’liqdir.
Yonilg’iga yetishmovchilik xis qilinayotgan sharoitda va elektr energiyani iste’mol qilish tuman uzatishning magistral yo‘lidan uzoqlarda joylashuvi elektr qurilmalari va elektr uzatish liniyalarini olib borish qimmatlashishiga olib keladi. Katta masofalarga kuchsiz infrastrukturaga ega bo‘lgan bunday uzoqlashgan tumanlar uchun shamol energetikasi qishloq xo‘jaliklarida elektr energiya ishlab chiqarishda quduqlardan suvni tortib chiqarishda qo‘llaniladi.
Biroq etib o‘tish joizki, noan’anaviy energiya manbalari an’anaviy energiya manbalari bilan taqqoslagan foydasizdir xamda GES, IES va AES energiyalarining qo‘llanilishi qimmatlashuvga olib keladigan sharoitlar bo‘lgan ma’lum bir vaziyatlar bo‘lgan taqdirdagina foydalanish kerakdir.
Shamol dvigatellari suv bilan ta’minlashda, mexnat talab ishlab chiqarish jarayonlarini mexanizatsiyalashda, ya’ni chorvachilik xo‘jaliklarida emlarni tayyorlash, botqoqlashgan yerni quritish, unni enchish, elektr yoritish, radio va avtotransportlar uchun akkumlyator batareyasini zaryadlash, qishloq xo‘jaligini elektrfikatsiyasida qo‘llash mumkin. Bu esa sanoatni rivojlanishini tezlashtirish va insoniyat rivojlanish jarayoni uchun muxim stimul hisoblanadi.
Butun jaxonda shamol elektr qurilmasi (ShEQ) umumiy 1500MVt quvvatiga egadir.
O‘zlashtirishning birinchi davrida quvvati 25 – 50 kVt bo‘lgan ShEQ ustunroq edi. 1985 yilda esa ShEQ ning o‘rta quvvati 100kVt tashkil qilar edi. Dastlabki ShEQ larning narxi 1,5 – 3 ming doll./kVt darajasida bo‘lgan. Biroq ShEQ foydalanish ko‘lami oshgan sari ularning narxi 1 – 2 ming doll./kVt gacha pasaydi.
Italiyada shamol g’ildiragining diametri 65m bo‘lgan quvvati 1,2MV bo‘lgan ShEQ qurilishi boshlangan. Dunyoda eng katta 3MVt quvvatli Dare rotorli ShEQ yaqinda Kanada ishga tushirildi. MDX da parrak qulochi 6m bo‘lgan 4kVt quvvatli gorizontal o‘qli shamolagregatlarining seriyali ishlab chiqarilishi yo‘lga qo‘yilgan
Eng yirik gorizontal mashinalarning yakka quvvat parrak konsolining texnik erishish bo‘lgan 60m uzunligida 6 – 8 MVt katta bo‘lmaydi. So‘ng yillarda to‘g’ri vertical parrakli ShEQ larni ishlab chiqarish shiddat bilan boshlanmoqda. Masalan, Buyuk Britaniyada an’anaviy quvvati 250,300 va 350kVt bo‘lgan agregatlar bilan bir qatorda yig’iladigan to‘g’ri parrakli quvvati 160kVt bo‘lgan orthogonal shamol qurilmalari qurilmoqda.
Biroq gorizontal o‘qli uch parrakli shamol agregatidan keng foydalanilmoqdadir.