D. D. Shostakovichning simfonik asarlarid

Balet ijodi. 
L.Yakobsonning postanovkasiga boshqacha munosabat shakllandi. Bu haqda 
D.D.Shostakovich “Oltin asr” ustida ishlaganligini xotirlab, xoreografiya xarakterini 
ta’riflaydi va shunday yozadi: “Bu yerda Yakobson xoreografiya tiliga o‘tkazgan 
sportning barcha turlari mavjud edi. Barcha sahnalar bitta yaxlitlikni tashkil qilgan. 
Masalan, nooddiy dinamik harakatdan so‘ng birdaniga olomon to‘xtab, sekinlik 
bilan oqib borar edi. Bunday qo‘llanilgan xoreografik usuldan to‘lqinlanib ketgan 
tomomshabinlar gulduros qarsaklar chalar, qarsaklar ovozi musiqa ohanglarini 
menga eshitishga halaqit berar edi. Xotiradan o‘chmas damlar! Xolbuki, men 
Yakobson bilan birga san’atda birinchi bor tug‘ilgandek o‘zimni his etdim. Va 
mening musiqam xoreografik talqinida yangicha jaranglar edi” (278, 11). 
D.D.Shostakovichning baletlaridan oldin zamonaviy mavzu muammolarning 
qiziqarli yechimi S.Prokofyevning “Po‘latli sakrash” baletida paydo bo‘lgan (1925). 
“Po‘latli sakrash” baleti S.Dyagilevning 58 rassom G.Yakulov bilan birgalikdagi 
hamkorlik tashabbusi tufayli yuzaga kelgan. Spektakl o‘tib ketayotgan eski dunyoni 
va yangi, industrial Rossiyaning tug‘ilishini namoyish qilar edi. Bu g‘oya agitteatrga 
yaqin bo‘lgan plakat san’ati shakllarida amalga oshirildi. Baletning birinchi qismida 
ikkita biri-biriga kontrast qahramonlar guruhi yuzaga keladi. Ular “Sinie bluzi”, 

---

Ishchi yoshlar teatri postanovkalarida oldin ham mavjud bo‘lgan, ammo 
S.Prokofyev bu san’at bilan tanish bo‘lmagan. Kompozitor bir tomondan 
komissarlar, notiqlar, matroslar, ishchi ayolning portretlarini yaratdi, boshqa 
tomondan mayda savdogarlar – xaltafurush, konfetfurush va papirosfurushlarni aks 
etdi. Baletning yakuniy sahnalarida yana bir personaj – fabrika paydo bo‘ladi. Bu 
umumlashgan obraz – ya’ni dunyo yoshlarining kuchini, harakatga bo‘lgan 
ehtiyojini qamrab olgan. Balet XX asrda sodir bo‘layotgan industrializatsiya 
jarayonining yuqori ruhiyatini bera turib, sodda shaklda, dunyoni o‘zgartirish 
to‘g‘risidagi orzularni va yangi avlodning kuchi va oldinga intilishini aks ettirgan 
edi. Qayd etish lozimki, balet g‘oyasi konstruktivizm g‘oyasi va uning “istiqbol 
oldidagi xursandchiligi” (B.Asafyev) bilan chambarchas bog‘liq bo‘lgan. Baletning 
musiqiy yechimi S.Prokofyevga xos bo‘lgan xususiyat (zamondoshlar ayniqsa 
“Bilak uzuk taqqan matros va ishchi ayol” epizodini alohida qayd qilardi), 
“mashinalar raqsi” epizodlarida yoqimli kuylar bilan ajralib turardi. B.Asafyevnig 
fikricha, shuning uchun spektakl jonli voqe’lik kabi qabul qilinar edi. Ammo 
“Po‘latli sakrash” ba’zilar tomonidan bunday qabul qilinmadi. Ayniqsa, RAPM 
chilar doirasi mazkur spektaklga salbiy munosabatda bo‘lgan. Ular spektaklni 
sahnalashtirishga qarshilik ko‘rsatishdi, Prokofyevning yuqori ruhiyatli musiqasi 
salbiy talqin qilindi. Bularning barchasi baletga salbiy ta’sir ko‘rsatdi. “U (Ikkinchi 
qism) aqlidan ketgan odam ustidan g‘alaba qozongan kuchning qo‘li bo‘lgan 
zamonaviy fabrikaning avtomatlashtirilgan qiyofasini ko‘rsatadi. Bu qo‘llar o‘zi 
bajarayotgan harakatlar ma’nosini tushunmaydi. Ular faqat bir narsani, ya’ni bu 
harakatlarni to‘xtatmasdan qilishi kerakligini biladi, ularning yuzlari qotib qolgan 
59 va hech qanday ma’no bildirmaydi”, - deb yozgan edi 1927-yilning avgust oyida 
“La revue musicale” jurnali” (36, 21).