Ctzbekiston respubl1kasi oliy va o rta m axsus ta 'lim vazirl1g I

tayanch tushunchalamx
izohlang: mif, mifologiya, 
mifologik ta sa w u r, arxaik mif, etiologik miflar, m um toz miflar, 
dualistik miflar, kul’t miflari, mifologik obrazlar, afsona, mifologik 
afsona, tarixiy afsona, diniy afsona, toponim ik afsona, kosmogonik 
a fso n a , g e n e o lo g ik a fso n a , m ifo lo g ik o b raz, riv o y a t. roviy, 
retrospektivlik, etn o n im ik , oykonom ik, gidronom ik, oronim ik, 
nekronimik rivoyatlar, naql, zarbulmasal, sinkretik naql, latifa, anekdot, 
ertak, a n ’anaviy kirish (zachin), boshlam a, ekspozitsiya, tugun, 
tugallama, xayoliy uydirma, hayotiy uydirma, sehrli raqam , totem, 
dem onologik personaj, antropom orfizm , metamorfoza, epik motiv.
27. T ubandagi 
testlardan
to ‘g ‘ri javoblarni aniqlang.
1. M iflarda inson — buqa G avom ard ko‘rinishida tasvirlanadigan 
obraz qaysi?
A) Axriman.
B) K ayum ars
D) Jam shid (Yima).
E) O dam i Od.
F) A naxita.
2. Qaysi javobda fol’klom ing eng qadimiy janri ko‘rsatilgan?
A) Q o'shiq.
B) Latifa.
D ) Mif.
E) Lof.
F) D oston.
3. Q adim gi odam ning borliq, olam jum boqlari, tabiat va koinot 
sirlarini bilishga intilishi, bu boradagi ilk tasaw ur-tushunchalari, 
xudolar, pahlavonlar haqidagi qarashlari asosida paydo b o ‘lgan xalq

---

hikoyalari qanday janriy nom bilan yuritiladi?
A) Mif.
B) Ertak.
D ) Topishmoq.
E) Doston.
F) Naql.
4. Xalq og‘zaki nasri nam unasi ko‘rsatilgan javobni belgilang.
A) Doston.
B) Lapar.
D ) Qo‘shiq.
E) Askiya.
F) Mif.
5. Hayot voqeligini xayoliy uydirmalar asosida bayon etuvchi 
og‘zaki asarlar qanday nomlanadi?
A) Afsona.
B) Ertak.
D) Rivoyat.
E) Naql.
F) Doston.
6. Afsonalami kim «Haqiqatdan xabar beruvchi yolg‘on hikoyalap> 
deb ta ’riflagan?
A) K.Imomov.
B) M .Jo‘rayev.
D ) Beruniy.
E) Aristotel.
F) M.Koshg‘ariy.
7. 0 ‘tm ishda «saw» so‘zi bilan yuritilgan folklor janri qaysi?
A) Afsona.
B) Rivoyat.
D ) Ertak.
E) Doston.
F) Q o‘shiq.
8. Professional ijrochilikka asoslanm agan, keng omm aviy ijro

---

etiJuvchi ja n r ko‘rsatilgan javobni belgilang:
A) Doston.
B) Ertak.
D ) Afsona.
E) Kinna.
F) Terma.
9. U rug‘ - qabila, xalq va elatlarning kelib chiqishi va nom lanishi 
haqida hikoya qiluvchi afsonalar qanday nom bilan yuritiladi?
A) Toponim ik afsonalar.
B) G eneologik afsonalar.
D) Mifologik afsonalar.
E) Tarixiy afsonalar.
F) Diniy afsonalar.
10. Qaysi epik janr hayotiy voqealami hayotiy uydirmalar vositasida 
aks ettiradi?
A) Rivoyat.
B) Mif.
D) Afsona.
E) Doston.
F) Ertak.
11. «To'maris» va «Shiroq» afsonalari qaysi janrda yaratilgan?
A) Tarixiy q o kshiq.
B) Tarixiy afsona.
D) Doston.
E) Rivoyat.
F) Ertak.
12. Aholi yashaydigan joylar nom ining kelib chiqish sabablarini 
izohlovchi rivoyatlar qanday nom bilan yuritiladi?
A) Tarixiy rivoyatlar.
B) G id ro no m ik rivoyatlar.
D) O ykonom ik rivoyatlar.
E) O ronim ik rivoyatlar.
F) E tnonim ik rivoyatlar.
13. Qaysi jan rd ag i folklor asarining yakunida qissadan hissa

---

chiqariladi?
A) Ertakda.
B) Afsonada.
D ) Naqlda.
E) Dostonda.
F) Rivoyatda.
14. Naqllarning yuzaga kelishi va shakllanishida qaysi folklor janrlari 
m uhim manba sifatida xizmat ko‘rsatadi?
A) Ertaklar va dostonlar.
B) M aqollar va ertaklar.
D ) Afsona va miflar.
E) Q o‘shiqlar va ertaklar.
F) Rivoyatlar va latifalar.
15. Qaysi folklor janri yaqin va 0 ‘rta Sharq xalqlari orasida 
«Zarbulmasal» deb yuritiladi?
A) Ertak.
B) Naql.
D ) Afsona.
E) Rivoyat.
F ) Latifa.
16. M uhokamaga sabab bo‘lgan voqeani tasdiqlash yoki axloq 
qoidalarini buzib ish yuritayotgan shaxsni ogohlantirish uchun 
aytiladigan folklor asari qanday nom bilan yuritiladi?
A ) Maqol.
B) Ertak.
D ) Naql.
E) Doston.
F) Afsona.
17. Yagona hajviy qahram on obrazi bilan bog‘liq jan r qaysi?
A) Lof.
B) Latifa.
D ) Askiya.
E) Naql.
F) Satirik qo‘shiqlar.

---

18. Yechimi tasodifan ko‘tarilgan kulgi-qahqaha yoki so‘z o ‘yiniga 
asoslangan ja n r ko‘rsatilgan javobni belgilang:
A) Yig‘i.
B) Ertak.
D ) Topishmoq.
E) Latifa.
F) Naql.
19. Q oraqalpoq latifalari qahram oni nom i qaysi javobda to ‘g‘ri 
ko‘rsatilgan?
A) 0 ‘mirbek.
B) Aldar ko‘sa.
D ) Mullo Nasriddin.
E) Kal.
F) Bahlul.
20. 0 ‘zbek latifalarida N asriddin afandi obrazini maxsus tarzda 
tadqiq qilgan folklorshunos kim?
A) B.Sarimsoqov.
B) K.Imom ov.
D ) F.Y o‘Jdosheva.
E) H.Razzoqov.
F) M .Jo‘rayev.
21. Dastlab «etuk» shaklida yuritilgan ja n r qaysi?
A) Maqol.
B) Afsona.
D ) Rivoyat.
E) Ertak.
F) Naql.
22. Qaysi ertaklarning sujetida inson zoti aralashmaydi?
A) H ayvonlar haqidagi ertaklarda.
B) Sehrli ertaklarda.
D) M aishiy ertaklarda.
E) Satirik ertaklarda.
F ) Bunday ertaklar yo‘q.

---

23. «Mitti polvonlar» haqidagi ertaklar ularning qaysi ichki turiga 
m ansub hisoblanadi?
A) Sehrli ertaklarga.
B) Hajviy ertaklarga.
D ) Majoziy ertaklarga.
E) Maishiy ertaklarga.
F) Q ahramonlik ertaklariga.
24. Maishiy ertaklaming bosh qahram oniga xos b o ‘lm agan belgi 
qaysi javobda ko‘rsatilgan?
A) Aqlli.
B) Tadbirkor.
D ) Sirli kuchga ega.
E) Odobli.
F) Bahodir.
25. « 0 ‘zbek satirik ertaklari» kitobining muallifi kim?
A) G ‘.Jalolov.
B) M.Afzalov.
D ) B.Karimov.
E) K.Imomov.
F) M .Jo‘rayev.
M ustaqil o ‘qish uchun adabiyotlar:
1. Abu Ali Ibn Sino haqida afsonalar, rivoyatlar, hikoyalar. 
T o‘plovchi A.Irisov. Т.: «Yosh gvardiya», 1980.
2. AUomalar ibrati. To‘plovchi M. Murodov. Т.: «Yosh gvardiya», 
1982.
3. Asotirlar va rivoyatlar 1-kitob. T o ‘plab, nashrga tayyorlovchilar: 
M .M urodov, M.Shayxova. Т.: «Yosh gvardiya», 1991.
4. Afzalov M .I. 0 ‘zbek xalq ertaklari haqida. Т.: «FAN », 1964.
5. Басилов B.H. Культ святих в Исламе. М.:, Н аука, 1970.
6. Bobolardan qolgan naqllar. T o 'plab, nashrga tayyorlovchilar: 
M .Jo‘rayev, U.Sattorov Т.: «FAN», 1998, 35-41-b.
7. G o ‘zalov F. Sehrli ertaklarda evrilish va uning arxaik shakllari.

---

- 0 ‘TA, 1989, 4-son. 48-52-b.
8. Д а в л а т о в К. О п р о и с х о ж д е н и е и з н а ч е н и и о б р а за
Н асридди на афанди. В сб.В опросы узбекской литературы. Т., 
1959, ст.445-459.
9. Д ъ якон овИ .М .А рхаи ческие мифы Востока и Запада. М .,
1990.
10. Y o‘ldosheva F .O ‘zbek latifalarida N asriddin afandi obrazi. 
Т.: «FAN», 1979.
11. Jalolov G ‘. 0 ‘zbek xalq ertaklari poetikasi. Т.: «Fan», 1976; 
0 ‘zbek folklorida janrlararo munosabat. Т.: «Fan», 1979; У збекский 
народн ы й сказочны й эпос. Т.: «FAN», 1989.
12. Jabbor Eshonqul. Folklor: Obraz va talqin. Qarshi: «Nasaf», 
1999. Yana: Epik tafakkur tadriji. T, 2006.
13. Jum ayeva S. H ayvonlar haqidagi ertaklarning spesifikasi. -
0 ‘TA, 1996, 2-son, 30-33-b.; Hayvonlar haqidagi ertaklarning sujet 
va m otivlari. — 0 ‘TA, 1996, 5-son, 36-37-b.
14. Jum an az aro v U . A fsona va rivoyat ja n rla rin in g
o ‘zaro 
m unosabati. - 0 ‘TA, 1989, 6-son, 45-47- b.; Xalq prozasi va tarix. 
Т.: «FAN», 1989; Tarix, afsona va din. Т.: « 0 ‘zbekiston», 1990; 
0 ‘zbek folklori va tarixiy voqelik. Т.: «FAN», 1991. Xalq prozasi va 
ijtim oiy hayot. Jizzax, 2000.
15. J o ‘rayev М ., Shom usarov Sh. 0 ‘zbek mifologiyasi va arab 
folklori. Т., 2001.
16. J o ‘rayev M. J o ‘rayev M. 0 ‘zbek xalq ertaklarida «sehrli» 
raq am lar. Т.: «FA N », 1991; 0 ‘zbek xalq taqvim i va mifologik 
afsonalar. Т., 1994; 0 ‘zbek xalq samoviy afsonalari. Т.: «FAN», 
1995; 0 ‘zbek xalq nasri janrlarini tasnif qilish m ezonlari.- 0 ‘TA, 
1996, 5-son. 30-36-b.
17. J o ‘rayev М ., N arziqulova M. Mif, folklor va adabiyot. Т., 
2006.
18. J o ‘rayev M , Saidova R. Buxoro afsonalari. Т.: «Xalq merosi», 
2002
.
19. Im om ov K., M irzayev Т., Sarimsoqov B., Safarov O. 0 ‘zbek 
xalq og‘zaki poetik ijodi / / Darslik. Т.: « 0 ‘qituvchi», 1990, 45-50-b.
20. Imomov K. Afsona janri. - 0 ‘TA, 1976, 4-son, 68-72-b.; O'zbek 
xalq prozasi. Т.: «FAN», 1981; Afsonalar. 0 ‘zbek folklori ocherklari.
2 -to m . Т.: «FAN », 1981, 3-31 ~b.; « 0 ‘gay qiz» tipidagi turkum
ertaklarning ayrim xususiyatlariga doir. — 0 ‘TA, 1997, 3-son, 33-37-

---

b.; Yig‘i magiyasi. - 0 ‘TA, 2001, 2-son, 60-62-b.
21. М елетинский Э.М. П оэтика мифа. М ., 1976.
22. Mirzayev Т., Safarov О., 0 ‘rayeva D. 0 ‘zbek xalq og‘zaki 
ijodi xrestomatiyasi. 0 ‘quv qo'llanm a. —Т.: «Aloqachi», 2008.
23. Mifi narodov mira. М., 1992.
24. Murodov M. Afsonalarda shoir siymosi .- 0 ‘TA, 1967, № 4, 
24-28-b.
25. Murodov М., Shayxova H. Hayotbaxsh xayollar. Т.: «Yosh 
gvardiya», 1985.
26. Razzoqov H. 0 ‘zbek xalq ijodida satira va yumor. Т.: «FAN», 
1965.
27. Rahm onovT. M if diffuziyasi va epik motivlar.—» 0 ‘TA», 1994,
3-so n,17-216.
28. Rahmonova M. 0 ‘zbek xalq tarixiy afsonalari. Т.: «FAN», 
2001
.
29. СнесаревГ.П. Хорезмские легеиди как источник по истории 
религиозных культов Средний Азии. М.: Н аука, 1983.
30. С теблин-К ам енский М .И .М иф .Л ., 1976.
31. Sarimsoqov В. E pikjanrlar diffuziyasi / / 0 ‘zbek folklorining 
epik janrlari. Т., 1981, 97-149-b.
32. Sattorov U. Toponimik rivoyatlarning o ‘ziga xos xususiyatlari.- 
O T A , 2000, 6- son, 36-38-b. Yana: O ronim ik riv o y atlar.-0 ‘TA, 
1999, 5-son, 4 1 -b.
33. Safarov O. Shirinqishloqlatifalariga oid ayrim qaydlar-Kitobda: 
Shirinqishloq latifalari. «Buxoro» nashriyoti, 1994, 3-17- b.
34. Safarov O ., Jum ayev A. 
T o ‘m arisning vatani qayer? — 
Tafakkur, 2005, 4-son, 68-72-b.
35. Ubayd Zokononiy, M uham m ad Avfiy, Faxriddin Ali Safiy, 
Abul Faroj. Hikoyat va rivoyatlar. Т.: FASN, 1983.
36. Umarov S. Rivoyat va hayot. Т.: «FAN», 1988. Yana: Rivoyat 
va tarix. - 0 ‘TA, 1983, 2-son.
37. El desa Navoiyni... / / H azrat M ir A lisher Navoiy haqida 
rivoyatlar. T o‘plab nashrga tayyorlovchi M .Jo‘rayev. Т.: «C ho‘lpon»,
1991.
38. Egamov X. Sovet sharqi turkiy xalqlari ertakchilik a n ’analari 
aloqalari tarixidan ocherklar. Т.: « 0 ‘qituvchi», 1982.
39. Yusupov J. Xorazm ertagi va hayot haqiqati. Т.: «Fan», 1997.; 
Yana: Xorazm ertaklari poetikasi. U rganch, 2005.

---

Adabiy m anbalar:
1. Ajoyib hangom alar. Т.: G ‘A SN , 1974.
2.Afandi latifalari. To'plab nashrga tayyorlovchilar: B.Sarimsoqov, 
F.Yo'ldosheva. Т.: G ‘ASN, 1990. Shu kitobga taqriz. F.Qilichev. 
Am ir T em ur laqm a b o ‘lganmi? — O lz AS. 1990, 20-iyul.
3. A fandining 24 qiyofasi / / Jah o n xalqlari latifalari. N . Aminov 
taijim asi. «Sharq» AM AKK bosh tahririyati, 2001.
4. G abrovo latifalari. M. Xudoyqulov tarjimasi. Т., 1977.
5.