Pafosiga
k o ‘ra
L a t if a l a r ta sn ifi
Satirik
latifalar
Y um oristik
latifalar
Yaratilish zam oniga
k o ‘ra
B osh qahra
tipiklashtirili
m onning
shiga ko ‘ra
A n ’anaviy
latifalar
Z am onaviy
latifalar
....
•
•
I J lU H O iy - b j y O b i y
f ♦
*
«
m
p U
• i
i
i j u m u i j
tipiklashtirish asosida
tipiklashtirish asosida
4-mavzu, 7-jadvat
Reja:
5-M AVZU: DOSTON*
1. D o sto n atam asining izohi va jan r tabiati.
2. D ostonlarning shakliy belgisi va mazmuniy mundarijasi.
3. D o s to n c h ilik -p ro fe s s io n a l s a n ’at tu ri. B axshi atam asi,
baxshichilik san ’ati va uning tiplari.
4. D oston kuylash tartibi va baxshi tayyorlash an ’anasi.
5. D ostonchilik maktablari va ularning taniqli vakillari repertuariga
xos m uhim belgilar.
6. D o stonlar tasnifoti masalasi.
7. D ostonlarning badiiyati.
8. D oston lam i to ‘plash, yozib olish, nashr ettirish va ilm iy tadqiq
etish m asalasining ahvoli.
«D oston»
s o ‘zi qissa, h ik o y a,
sarguzasht, ta ’r if va m aqtov
m a’nolarida ishlatiladi. Adabiy atam a sifatida u xalq og‘zak i ijodi va
yozma adabiyotidagi yirik hajmli epik asarlami anglatadi. Biroq yozma
va og'zaki adabiyotdagi dostonlar hayotni tasvirlash vositalari va
usullari jih atid an bir-birlaridan jiddiy farq qiladi. Xalq og‘zaki ijodida
do sto n o ‘tm ish zam o nlar t o ‘g ‘risida qahram onlik idealizatsiyasi
ko‘lam idagi hikoyalar, rivoyatlardir.50 V .M .Jirm unskiyning
yanada
a n iq ro q ifo d a sig a k o ‘ra, ^ E p o s — bu x alq n in g q a h ra m o n lik
idealizatsiyasi koTam idagi jo n li o ‘tm ishidir. U ning ilm iy-tarixiy
q im m a ti, ay n i p ay td a ju d a k atta ijtim oiy, m adan iy -tarb iy av iy
aham iyati h am shundadir».51 M .Saidovning ta ’kidlashicha, doston
m urakkab san ’at asari b o ‘lib, uning doston b o ‘lishi
u ch u n adabiy
m atn, m usiqa b o ‘lishi, kuylovchi hofizlik san’atini puxta egallagan
va soz ch erta bilishi zarur.52
Bu t a ’riflarda qaram a-qarshilik yo‘q va biri ikkinchisini to ‘ldiradi.
Birida d o ston ning epik voqelikka m u nosabati n a z a rd a tutilsa,
ikkinchisida folkloming spesifikasi, dostonlarning sinkretik xarakteriga
e ’tiborberiJadi. V .M Jirm unskiy va H.T.Zarifovlarning t a ’rifida xalq
dostonlarining bosh xususiyati, M .Saidov nazarda tutgan adabiy
m atnning asosiy belgisi, ya’ni dostonlarning m azm unan qahram onlik
xarakteriga ega bo‘lishi va ular afsonaviy bahodirlar, ulug‘
shaxslar
haqida epik idealizatsiya doirasida to ‘qilgan rivoyaviy asarlar ekanligi
birinchi o ‘ringa qo‘yiIgan. Bu ta ’rifda dostonning o ‘tm ish bilan,
xalq tarixi bilan mahkam bog‘liqligi h am o ‘ziga xos ravishda hisobga
olingan. C hindan ham dostonlarda tarixni xalqona tushunish, uni
jonlantirish mavjud. Ularda xalqimiz boshidan kechirgan ijtimoiy-
siyosiy voqealaming, etnik birlik va mustaqillik uchun olib borilgan
kurashlarning tarixiy mohiyati badiiy bayon etilgan. S hunday qilib,
dostonlar haqiqiy va ideal tarix birlashib,
chatishib ketgan olamshumul
v o q e a la rn i tasv irlag an , x a lq im iz n in g ax lo qiy , fa lsa fiy . d in iy
qarashlarini, hayoti, urf-odatlari va m aishatini qom usiy bir tarzda
ifodalagan o ‘tm ish yodnomalaridir.
D ostonlarda tarixiy voqelik xalq fantaziyasi asosida um um lashgan
obrazlarda olz ifodasini topadi.
Binobarin, ularda epik umumlashtirish
hukm ronlik qiladi. Bunday um um lashtirish xalqning ijtim oiy adolat
haqidagi ideallari va orzu-umidlari bilan yo‘g‘rilgan. D em ak, dostonga
epiklik, monum entallik xos bo‘lib, kompozitsion va sujet qurilishi
jihatidan murakkab voqea-hodisalarni qam rab oladi. B unday voqea
va hodisalar m azmunan qahram onlik xarakteriga ega b o ‘lib, ular
xalq idealidagi bahodir atrofiga birlashtiriladi.
Favqulodda kuch-
qudratga ega bunday yakka shaxslarda butun bir xalqning orzu-
u m id la ri, im k o n iy a t va in tilis h la r i m u ja s s a m la s h g a n . X alq
dostonlarining janr xususiyatlari uning o‘ziga xos uslubi va badiiy
shaklini belgilaydi, ya’ni kuy va ijro bilan m ahkam bog‘liq b o ‘lgan
yirik hajm li va keng k o ‘lam li d o sto n la rn in g p o e tik bayoniga
ko'tarinkilik, tantanavorlik, an ’anaviylik, she’riy va prozaik qismlaming
davomiy almashinib kelishi xosdir.
0 ‘zbek xalq dostonlari juda uzoq tarixiy taraqqiyot
bosqichlarini
bosib o ‘tdi. U ning eng qadimgi nam unalarn saqlanib qolm agan.
0 ‘tgan asrda yozib olingan dostonlargina bu janrning k o ‘p davrlar
osha xalq baxshilari hofizasida og‘zaki ravishda m uayyan o ‘zgarishlar
bilan bizgacha yetib kelganligidan dalolat b eradi/ S huning uchun
ham ulam i xalq baxshilari faoliyatidan ajratib o ‘rganish m um kin
emas.
BaxshUar. Xalq og‘zaki ijodining yuksak professional san'at turi
— d o sto n va dostonchilikning paydo bo‘lishi, taraqqiyoti baxshilar
nom i bilan bogUiqdir.^H.T.Zarifovning yozishicha, baxshi m o‘g‘ulcha
va b u ry atc h a
Download
Do'stlaringiz bilan baham: 
