Chokan valixonov

'^I^^ITI** ' ^; ~ ^; *2afcf-
"' ' Jk£m * e&u ^
Ch.Valixonovning turli sharq tillaridagi qadimiy bitiklarni dekodlash ishlari. (Avtograf).

Ghuljaga missiya a'zolari. Cho‘qon bilan birga uning do‘sti M. M. Xomentovskiy Kapalga boradi.
1856 yil avgust oyi boshida Cho‘qon Valixonov G‘uljaga boradi. Yo'lda u G'arbiy ­Xitoyning bir qator chegara nuqtalariga tashrif buyurdi. Cho‘qonga Tashqi Ishlar Vazirligidan ko‘rsatma berildi, unda: “... G‘uljadagi konsul bilan hamma narsani maslahatlashib ish ko‘rish”..., “Bizning asosiy maqsadimiz ­bu masalani do‘stona hal etishga erishishdir. Xitoy va uzilgan savdo aloqalarini tezda tiklang ­...”, “Agar ­Xitoy talab qilsa, Xitoy bilan chegaralarimiz boʻyicha muzokaralarga kirishing” ¹⁵⁷ . Shunday qilib, CH.Valixonov ­Xitoy bilan kelishmovchiliklarni hal qilish va normal savdo aloqalarini o'rnatish bilan bog'liq murakkab diplomatik missiyani bajarishi kerak edi. Bu muhim vazifani u a'lo darajada bajardi. G'uljada xitoylik taniqli shaxslar bilan bir qator uchrashuvlardan so'ng hukumat ­Xitoy bilan savdo aloqalarini tartibga solishga va ikki davlat o'rtasidagi do'stona aloqalarni tiklashga muvaffaq bo'ldi ­. A.K.Geynesning nufuzli shahodatiga koʻra, Ch.Valixonovning Gʻuljaga qilgan safari ­Tarbagʻatoy shartnomasiga, Gʻulja va Chuguchakda konsullik ochilishiga asos solgan* ⁵⁸ .
Ch.Valixonov Koʻlja viloyatida uch oyga yaqin ­boʻlib, keyin kech kuz kelishi bilan Omskga qaytib keldi.
1857 yilda u yana Olatov qirg'izlariga sayohat qildi, Valixonovning bu safari haqida G'arbiy ­Sibir general-gubernatori G. X. Gasfort Tashqi ishlar vazirligiga quyidagi ma'ruzani taqdim etdi: Rossiyadagi ishlarning borishini kuzatish. G'arbiy Xitoyning janubiy chegaramizda joylashgan qismlari - Qashqar ­qo'zg'oloni harakati to'g'risida - Xitoy hukumatining uni bostirish choralari va G'ulja va Oqsuv shaharlari yaqinidagi aholining ruhi, ya'ni: Xitoy qabilasi. Hammaga ma’lumki, manjurlar sulolasidan ozmi-ko‘pmi norozi bo‘lgan qirg‘iz va sartlar ­”* ⁵⁹ .
C
1
ттпшш
S;ri5]biC' I ссси
в. к. ляда