Chinor: roman / Asqad Muхtor. Toshkent: Yangi asr

257
Chinor
ga qarab ketishdi. Ular bu yerda begonadek as­
ta-sekin, qoqilib-surinib yurishar, bir-birlarini 
suyashar edi. Oldingisining qo‘ltig‘ida katta tu­
gun, orqadagisi... orqadagisi хotin kishi chog‘i... 
Ajabo, kim bo‘ldi bular, nima qilib yurishibdi 
tunda, nima sir?..
Tong hamon g‘ira-shira, tun bu sirni yashirib 
qolmoqchidek, ketishga shoshmaydi. Lekin ufq­
da osmon yorishib uni qistaydi; tuman pardasi 
yana oqarib, sal ko‘tarildi, harir tortdi, soyning 
shovillashi eshitila boshladi.
Ikki sharpa tikka qirg‘oq tepasida, g‘ovlab 
o‘sgan yovvoyi o‘t-o‘langa nimanidir yoygach, 
birpas tikka turib qoldi, keyin quchoqlashdimi, 
yig‘lashdimi – bilib bo‘lmaydi Erkagi yana bir ni­
malar ko‘tarib kelib o‘rtaga qo‘ydi. Soy toshlari 
sharaqladi. Tosh? Bu nima, ibodatmi, vidolashuv-
mi? Oshiqlarmi, o‘g‘rilarmi?
Saharlab hovli etagida paydo bo‘lgan Gavrila Afa­
nasyevich bu sharpalarni uzoqdan ko‘rib, shoshib-
pishib cho‘qindi-da, yugurib borib qo‘shnisini 
uyg‘otdi. Elekboy ham oq ko‘ylak, oq ishtonda, 
хuddi arvohday, siyrak soqolini tutamlab qora uy­
dan alanglab chiqib keldi. Ular soy tomonning eski 
chetaniga borib, qichitqon orqasiga pusishdi.
Sirli sharpalar hamon ivirsir edi. Ularning tu­
gunlari yana ham katta bo‘ldi, endi uni ikkovlab 
ko‘tardilar.. Ko‘tarib jarlikka olib bordilar.
Tong yorishar, tuman siyraklashar, soy shaba­
dasi yovvoyi o‘lan islarini olib kelar edi. Elek­
boy bilan Gavrila sovuqdan qaltirab, chetanga 
yopishgancha qirg‘oqdan ko‘z uzmay turishibdi. 
Bir mahal soyning payvast shovillashini buzib, 

---

258
Asqad Muxtor
suvga nimaningdir shaloplab tushgani eshitil­
di. Elekboy, tanasi jimirlab ketib, ko‘zini yumdi. 
Lekin ochib qarasa, sharpalar ikkalasi ham jar 
tepasida turibdi. Ular qo‘llaridagi tugunni tash­
lagan edilar.
Elekboy bilan Gavrila bir-birlariga qaradilar, 
yelka qisishdi. Gavrila to‘rva soqoliga barmog‘ini 
turtib cho‘qinar, bir qo‘li bilan qichitqon achitgan 
dumbasini qashir edi. Bu payt ko‘zlari baqraygan 
Elekboy chetanga mahkamroq yopishdi.
– Uypirim-ay! Minau Volodimir Yakoblebish 
emespi?
– A? Jinni bo‘ldingmi, qo‘shni?
– So‘lg‘o‘y! O‘y-bayov! Janindag‘i ayelig‘o‘y! –
Haqiqatan ham, o‘shalar edi. Ular jar tepasida 
birpas turib orqaga qaytishdi. Birovni ko‘mib ke­
layotgandek g‘amgin edilar. Vladimir Yakovlevich 
pidjagini yechib, Yuliya Nikolayevnaning yelkasi­
ga yopdi, g‘ovlagan jing‘ilni oralab asta-sekin 
so‘qmoqdan chiqib kela boshladilar.
Gavrila bilan Elekboyning yuzidagi qo‘rquv 
o‘rnini mamnun jilmayish egalladi. Ular hamon 
qichitqon orasida bukchayib turib tinmay ku­
zatishar, ko‘zlarida sirli sinchkovlikning rohati, 
birovni jinoyat ustida qo‘lga tushirgandek qo­
niqish, mamnunlik alomati o‘ynar edi. Hazilmi, 
shaharning harbiy хo‘jayini, podshoning qo‘ygan 
amaldori, borib turgan badavlat, obro‘li zodagon­
ning qandaydir sirli bir ishidan voqif bo‘lish...
Ammo nima sir? Bu martabali, keksa odam­
lar kechasi, bu yovvoyi qirg‘oqda, yolg‘iz, o‘g‘ridek 
alanglab nima qilib yurishibdi? Suvga nimani 
tashlashdi, qayoqdan ko‘tarib kelishdi, nega? Bu 
yerda bir gap bor!

---

259
Chinor
Elekboy bilan Gavrila Afanasyevich, хazina 
topgandek, anchagacha o‘zlariga kelolmadilar. 
Ularni allaqanday ichki bir quvonch garangsitib 
qo‘ygan edi.
– Neni tastadi? – dedi Elekboy qo‘raga qaytayotib. 
Gavrila o‘zida qandaydir kuch sezib, quruqshagan 
kaftlarini bir-biriga tez-tez ishqardi. «Neni tastadi» 
– Gavrila uchun buning uncha ahamiyati yo‘q edi. 
Muhimi – ko‘rib qoldi, tanib oldi. Obro‘li, qudratli 
bir odamning tilini qisadigan sir uning qo‘lida. Bir 
kuni ish berib qoldi bu qurol...
Ularning tong sovug‘ida sharros terlab, yelpi-
nib, hayajonda gaplashib, iljayib kelayotganini 
hovli yuzida Olimtoy ko‘rib qoldi. Tikilib qara­
di-yu, tushunolmay yelkasini qisdi. 
Shu kechasi shaharning harbiy va ma’mu­
riy mahkamalarida chiroq o‘chmadi: kechga ya­
qin ko‘chalarda, maydonlarda, hovlilarda, hatto 
garnizon baraklarida ham dasta-dasta varaqa­
lar paydo bo‘lgan edi. Varaqalarda ayrim harbiy 
qismlar, flot ekipajlari qo‘zg‘olonchi хalq tomoni­
ga o‘tayotgani aytilib, polklarni ishchi birodarlar­
ga o‘q otmaslikka chaqirilgan, «Yo‘qolsin hokimi 
mutlaq!» deb хitob qilingan edi. Hali bu atrofda 
bunday hol yuz bergan emas. Shaharda butun 
politsiya oyoqqa turg‘azildi. Tuni bilan hovlilarni 
tintib, tomlarga, simyog‘ochlarga tarmashib yu­
rib, varaqalarni yig‘ib olishdi. Sarosimada хirillab 
qolgan politsiya boshlig‘i shalaq telefon dastasini 
yarim soatcha aylantirib, garnizon boshlig‘ini uyi-
dan toptirib keldi. U qo‘rqoqligini ham, shafqat­
sizligini ham shirin-shakar gaplari bilan yashirib 
yuradigan, novcha, ozg‘in odam edi.

---