Буюк Дедактика

Муаллиф бу ерда қандай таклиф киритган ва нималарни ваъда қилган бўлар эди? 2. Биз мактабларни шундай ташкил этишни ваъда қиламизки, бунинг натижасида: I. Худо ақлдан бутунлай махрим килганлардан ташқари ҳамма аёллар таълим олади. II. Инсонни доно, яхши фазилатли, тақводор қилашга ёрдам берадиган нарсаларнинг ҳаммаси ёшларга ўргатилади.


¹ Коменский яшаган замондаги традицияга биноан реал фанлар эмас, балки грамматика, арифметика, астрономия, диалектика ва ҳоказоларга доир тушунчалар ва ҳар хил сунъий таъриф-қоидалар диний, символик маънода талқин қилиниб ўргатилар эди. Мактабларда ўқитилган бу ҳил маълумотларни Коменский ҳақли равишда «схоластик сафсата» деб атади. Қаранг, XVI, 44.


III. Таълим кишини ҳаётга тайёрлаш мақсадида киши балоғатга етгунча амалга оширилади.
IV. Ўқитиш жуда енгил ва осон, гуё ўз-ўзидан, яъни урмасдан, қаттиҳ қўллик ёки мажбур қилмасдан амалга оширилади.
Инсон организми меъёрида овқатланиб, қувват олиб ва машқ қилиб турса, ўз-ўзидан ўсиб-улғайиб, бақувват бўла боргани сингари, кишининг руҳи ҳам оқилона озиқлантириб, қувват олиб, машқ қилиб туғилса, донолик яхши фазилат, тақводорлик хислатлари ўса боради.
V. Ёшларга бериладиган билим зохирий эмас, балки хақиқий, юзаки эмас, балки асосли, бўлади. Ақлли мавжудот, яъни инсон бировнинг фикри билан эмас, балки ўз ақли билан иш қилсин, нарсалар ҳақида бошқаларнинг фикрини китобдан ўқиб тушуниш ёки ҳатто ёдлаб олиб, айнан такрорлаб бериш билангина чекланмасин, балки унда нарсаларнинг моҳиятини англай олиш
кобилияти ўссин, у, нарсалар ҳақида хақиқий билимга эга бўлиб, улардан турмушда фойдалана олишни ўргансин. Шунингдек хушахлоқлик ва тақводорликни мукаммал эгаллаб олишга
интилсин.
VI. Бундай таълим ортиқча куч сарфлашни талаб этмаслиги, балки жуда осон бўлиши керак. Мактабда ўқиш учун ҳар кўни тўрт соатдан ошиқ вақт сарфланмасин, шунда хам бир ўқитувчи камида юзта ўқувчига таълим бера оладиган бўлиши лозим. ҳар ҳолда, шундай килинса бу иш ҳозиргидек ҳар бир ўқувчини алоҳида-алохида ўқитишдан кўра камида ун марта енгиллашади.