Буюк Дедактика

Ҳар хил қобилятли болаларни бирга ўқитганда нималарга эътибор бериш керак. 31. Бирга ўқитиш деганда биз, болаларни бир жойга тўплаб ўқитишдан кўра ҳам кўпроқ ўзара ёрдам уюштиришни назарда тутамиз, нималарга эътибор яъни муаллим қобилиятлироқ ўқувчига икки
ёки учта бўшроқ ўзлаштирувчи болани биркитиб қўяди, характери яхши ўқувчига хулқи ёмонроқ болаларни кузатиб ва уларга ёрдам беришни топширади. Натижада, болаларнинг ҳеч бири эътибордан четда қолмайди, албатта муаллим иш кўнгилдагидек оқилана бораётганини назорат қилиб бориши керак. Ниҳоят, энди масаланинг моҳиятини баён қилишга ўтсак ҳам бўлар.


XIII боб


ХАММА СОДАДА АНИҚ ТАРТИБ ЎРНАТИШ МАКТАБЛАРНИ ТУБДАН ЎЗГАРТИРИШНИНГ АСОСИДИР


Тартиб нарсанинг жони ҳисобланади. Агар бутун оламни, унинг икир-чикирларигача барқарор ҳолатни сақлаб турган нарса нима эканлигига бир назар ташласак, тартибдан бошқа ҳеч нарсани, мутлақо бошқа ҳеч нарсани кўрсата олмаймиз, яъни бўлиб ўтган ва содир бўлаётган, баланддаги ва пастдаги, бир-бирига ўхшайдиган ва ўхшамайдиган катта ва кичик нарсаларнинг ҳар бири ўзига хос равишда ўз ўрнида, ўз вақтида миқдори, ўлчови ва оғирлигига қараб жойлаштирилгандир. Тартиб нарсаларнинг жони деб кимдир жуда тўғри ва ўринли айтган. Ахир, тартибли ўрнатилган ҳар бир нарса, шу тартиб бузилмагунча ўз ҳолати ва бутунлигини йўқотмайди. Агар тартиб бўзилса, ҳар бир нарса ҳам заифланади, қимирлаб, бўшашиб қолади ва қулайди. Буни табиат ва санъат ходисалари мисолида очиқ қўриш мумкин. Дарҳақиқат:
Мисолларга мурожат этайлик: 1Олам. 2. Оламнинг мукаммаллиги ва барқарорлиги
нимага боғлиқ? Албатта, оламдаги нарсаларнинг бири табиат нимани тақозо қилса, шунга катъий риоя қилади. Оламнинг барқарорлиги хусусан ана шу тартибга риоя қилиш туфайли мавжуд.
2. Самовий жисмлар. 3. Замонлар, йиллар, ой ва кунларнинг ўз-ўзидан, заррача хам хато қилмасдан такрорланиб туришининг боиси нимада? Самовий жисмлардаги тартибнинг ўзгармаслигида.


1. Бобнинг номида хам, шунингдек мазмунида ҳам «тартиб» (огсо) сўзини Коменский ўз маъносида эмас, балки фалсафий маънода ишлатади, яъни бу сўз нарса ва ходисаларнинг кисмлари бири иккинчисига конуний равишда боғлик эканлигини англатади.