Буюк Дедактика

БИРИНЧИ АСОС.


Кераксиз нарса учун бекорга овора бўлмаслик керак. 5. Табиат хеч нарсани бекорга ярат
майди. Масалан, табиат қушни яратганда унга балиқники сингари на тангачалар, на сузиш учун парлар, на ойқулоқ ёки бошқа ҳайвонлар сингари на шоҳ на тўрт оёқ хуллас кераксиз нарсалардан ҳеч бирини бермаган, балки бош, юрақ қанот каби зарур нарсаларнигина берган. Табиат Дарахтга қулоқ кўз, пар, соч кабиларни эмас, балки фақат пўстлоқ, илдиз каби керакли нарсаларни берган. Механикавий санъатда бунга риоя қилиш. 6. Шундай қилиб, дала, токзор, боғдан олмоқчи бўлган киши, унга хашақ қичитқи ўт, кушқўнмас ёки бута экмайди, балки ҳосилдор уруғ ва ўсимликларни экади.
7. Шунга ўхшаш, архитектор ҳам бино қурмоқчи бўлса, похол, балчиқ ёки тол чивиқларини эмас, балки тош, ғишт, бозор каби зарур қурилиш материалларини ҳозирлаб қўяди.
Мактабларда ҳам. 8. Демак мактабларда хам:
Мактабларда Турмушда ва охиратда керак бўладиган энг зарур нарсаларнигина ўқитиш лозим. Чунки И е р о н и м айтганидек ер юзида ўрганилган нарсалар охиратда хам асқатадиган бўлсин.
II. Агар ёшларга бирор нарсани бу дунё учун (одатда шундай қилинади) ўргатиш лозим бўлса ҳам, бу илмлар охиратдаги ҳаётга зарар етказмай, турмушда тузукроқ фойдаси тегадиган бўлсин.
Фақат зарур илмларнигина ўрганиш керак. 9. Кераксиз нарсаларни ўрганишнинг нима ҳожати бор? Билиб олсанг ҳам бирор нафи тегмайдиган, билмасанг ҳам зарари сезилмайдиган ва бари бир ташлаб кетиладиган ёки унутиб юбориладиган билимларни ўрганишнинг нима ҳожати бор? Бу умрнинг ҳатто бирор дақиқасини бекор кетказмайман десак ҳам ўрганилиши зарур бўлган нарсалар ошиб-тошиб ётибди. Демак мактабнинг вазифаси ёшларга фақат зарур илмлар­нигина ўргатишдан иборат. Ўйин-кулгини қандай қилиб жиддий ишга айлантириш масаласига ҳам ўз ўрнида тўхталиб ўтамиз.


ИККИНЧИ АСОС.


Ишга тааллуқли нарсалар билангина шуғулланиш керак. 10. Табиат ўзи яратаётган нарса учун керак бўладиган ҳеч нимани эътибордан четда қолдирмайди. Масалан, қушни яратаётганида унинг на бошини, на қанотини, на оёқларини, на тирноғини, на терисини — хуллас шу хил қуш учун зарур нарсалардан хеч бирини эсдан чиҳармайди.