Буюк Дедактика

Тузатиш. 28. Буни тузатиш учун:
I. Муаллим ва ўқувчи бир тилда гапиришлари лозим.
П. Машғулотларни бола тушунадиган тилда олиб бориш керак
III. Грамматика ва луғат бола тушунадиган тил ёрдамида янги тилни ўргатишга мослаб тузилиши лозим (она тили ёрдами­да латин тилини, латин тили ёрдамида грек тилини ва ҳоказо).
IV. Чет тили секин-аста ўрганилади, яъни бола олдин чет тилидаги сўзларнинг маъносини (бу энг осони), сўнгра, ёзишни (ёзишдан олдин ўйлаб олиш учун вақт берилади) ва ниҳоят гапиришни ўрганади, энг қийини - чет тилида гапириш, чунки бу тайёргарликсиз, бевосита бажарилади.
V. Латин ва она тилларини ўрганиш лозим бўлса, аввал болага таниш бўлган, она тили, сўнгра латин тилини ўргатиш керак.
VI. Ўқув материалини шундай тақсимлаб чиқиш лозимки, аввал болага жуда яқин ва таниш нарсаларни, сўнгра унча ўзоқ бўлмаган нарсаларни, кейин — ўзоқроқ ва наҳоят, энг ўзоқ нарсаларни билиб олсин. Шунинг учун ўқувчига қоидани биринчи ўргатган пайтда (масалан, мантиқ қоидалари, риторика қоидалари ва бонқалар), бола тушуна олмайдиган илоҳиёт ёки сиёсатга доир мисоллар билан тушунтирмаслик керак балки кундалик ҳаётдан, болаларга таниш мисоллар билан тушунтириш лозим. Акс долда, бола қоидани ҳам, уни турмушда кўллашни ҳам ту­шун м айди.
VII. Аввал ўқувчининг ташқи сезгилари ривожлантирилади (бу иш жуда осон), сўнгра — хотираси, кейин.-тушуниш қобилияти ва ниҳоят, фикрлаш қобилияти ўстирилади. Айнан шундай кетма-кетликка риоя қилинади, чунки билим сезиб идрок этишдан бошланади, хаёл орқали хотирага ўтади, сўнгра якка фактлар умумлаштирилиб, умумий тушунча вужудга келади ва ниҳоят, билиб олинган нарсалар ҳақидаги тушунчаларни аниқлаш учун фикр юритилади.


БЕШИНЧИ АСОС.


Юк оғир бўлмаслиги лозим. 29. Т а б и а т о ш и қ ч а нарсани ў з и г а оғир юк қилиб олмайди; озга қаноат қ и л а д и.
Масалан, бир тухумдан иккита жўжа чиқараман деб уриниб ўтирмайди, балки битта яхши жўжа чиқса хам кифояланади.
Тақлид қилиш. Боғбон битта дарахтнинг танасига бир нечта каламча пайванд қилмайди, балки битта, ёки дарахт жуда бақувват бўлса, иккита қаламча пайванд қилади.
Қоидани бўзиш. 30. Демак бир йилда бирданига турли фанларни, масалан, грамматика, диалектика, бунинг устига риторика, шеърият назарияси, грек тили ва бошқалар ўргатилса, боланинг диққати тарқалиб кетади (олдинги бобнингтўртинчи асосига қаранг).