Буюк Дедактика

ТЎРТИНЧИ АСОС.


Аввал осонроқдан бошланади. 25. Табиат осонроқдан кийинроққа боради. Қараб боради. Масалан, аввал тухумнинг сариғи ҳосил бўлади ва сўнгра қаттиқрок


¹ Пансофия грекча сўз бўлиб, умумий донишмандлик ёки хамма нарсани билиш демакдир.
қисми - пўчоғи шакланади; тухумнинг сариғи дастлаб юпқа парда билан ўралган бўлиб, сўнгра у пўчокда айланади. Ёки қуш қисми —пўчоғи шаклланади; тухумнинг сариғи дастлаб юпқа боласи учишга ўрганишдан олдин оёқ босишни ўрганади, сўнгра қанотларини тез-тез қоқиб уядан юқори кўтарилишни ўрганади ва фақат шундан кейингина учиб кетади.
Тақлид қилиш. 26. Дурадгор ҳам олдин ёғоч кесишни, сўнгра кесилган ёғочларнинг юзини йўниб текислашни, ёғочларнинг учини бирлаштиришни ва ниҳоят, чўпқори бинолар қуриш ва бошқа ишларни ўрганиб олади.
Қоидани турлича бузиш. 27. Демак мактабларда ўқувчига маълум бўлмаган нарсаларни ноаниқ нарсалар ёрдамида ўқитишнинг ўзи хатодир. Чунончи:
I. Латин тилини ўргана бошлаган кишига шу тилнинг қонун-қоидалари латин тилида ўқитилади; бу - яҳудий тилининг қоидаларини ўқувчи тушунмайдиган яҳудий тилида ва араб тилининг қоидаларини араб тилида тушунтириш билан баробар.
II. Латин тилини ўрганиш учун қўлланма сифатида латинчадан она тилига таржима қилинган, латинча - она тили луғати тавсия қилинади, ваҳоланки аксинча бўлиши керак. Ахир,
бола латин тили ёрдамида она тилини ўрганмайди, балки она тили ёрдамида латин тилини ўрганади, чунки бола она тилида сўзлашни билади (бу ҳақда XXII бобда батафсил гапирилади).
III. Болани ўқитиш учун унинг она тилини билмайдиган чет эллик муаллим тайинланади. Бу билан улар ўзаро бир-бирларини тушуниш имкониятидан маҳрум этилади, имо-ишора билан гаплашишга мажбур, улар бу йўл билан Вавилон минораси куришадими?
IV. Бир хил грамматик қоида ва мисоллар билан (масалан, Меланхтон ёки Рамус дарслиги асосида) ҳамма миллат болалари (француз, немис, чех поляқ, венгер ва бошқаларни) ўқитиш билан ҳам хатоликка йўл қўядилар, чунки бу тиллардан ҳар бирининг латин тилига муносабати, ўхшашлиги турличадир. Ўқувчилар латин тилининг асосий моҳиятини осон ўрганиб олсин десак она тилининг ўзига хос хусусиятларини тушунтиришимиз лозим.