Буюк Дедактика

IX боб


ЎҒИЛ ВА ҚИЗ БОЛАЛАРНИНГ ҲАММАСИ ЎҚИШГА
ЖАЛБ ЭТИЛИШИ КЕРАК


Мактаблар ёшлар учун умумий жой бўлиши лозим. 1. Қуйида айтилган гаплардан шундай хулоса
келиб чикадики, мактабларда фақат бойлар аслзодаларнинг болаларинигина эмас, бал­ки умуман ҳаммани, барча шаҳар ва қишлоқлардаги оқ суяклар ва оддий халқни ҳам, бойлар ва камбағалларни ҳам, ўғил ва қиз болаларни ҳам ўқитиш керак.
¹ Жигарнинг қон ишлаб чиқариши, юракнинг «ҳаёт руҳи»ни, миянинг «жон рўқи» ишлаб чиқариши ҳакидаги тасаввурлар Коменский яшаган даврда фанда мавжуд эди, чунки у даврда физиологик процесслар ҳақидаги тушунчалар метафизик психологиянинг «ҳаёт руҳи», «жон руҳи» каби илмга хилоф тушунча билан аралаштириб юборилган эди.


1.Чунки ҳамма худонинг образи намунасида тарбия олиш лозим. 2. Онадан туғилганларнинг ҳаммаси муҳим худонинг образи бир мақсад билан дунёга келади: одам бўлиш, яъни ақл-идрокли, ҳамма мавжудотнинг сарвари бўлиш, яратганнинг образи намунасини аниқ мужассамлаштиришдан иборат. Демак шунга эришмоқ керакки, ҳамма киши илм-фанни, хушахлоқликни, динни пух­та ўзлаштирган ҳолда, бу дунёда яхши ҳаёт кечириб, у дунё учун пухта ҳозирлик кўра оладиган бўлсин. Худо хаммага бир хилда беғараэдир, бу ҳақда у бир неча марта гувоқлик берган. Агарда биз фақат айрим кишиларни мактабда ўқитиб ақлини ўстирсак ва бошқаларни бундан маҳрум этсак ўша одамларгагина эмас, балки худога нисбатан ҳам ноҳақлик қилган бўлур эдик чунки худо уларни ҳам бандам деган, уларга ҳам ўз образи намунасини берган, шунинг учун худой-таолло ўзининг ҳақ эканлигига шак келтирмасликка, уни севиш ва унга тоат-ибодат қилишга даъват этади. Илм машъаллари қанчалик порлаб турса, шубҳасиз, бу иш шунчалик самарали бўлади. Хусусан, худони қанчалик танисак уни шунчалик севамиз.
2. Ҳамма ўз олдида турган вазифаларни бажаришга тайёрланган бўлиши керак. 3. Такдиримизга нималар ёзилганини ҳеч ким айта олмайди. Лекин, шу нарса бизга жуда яхши аёнки, худой-таоллонинг шон-шуҳратини улуғловчи буюк одамларни у баъзан энг камбағал, энг мискин, энг жоҳил кишилар орасидан етиштириб чиқарган. Коинотни ёритиб, ерни иситиб ва унга ҳаёт бахш этаётган, ер юзида яшай олиш, ўсиши, гуллаб мева бериши мумкин бўлган нарсаларнинг ҳаммасига яшаш, ўсиш, гуллаш, мева қилиш имкониятини бераётган осмондаги қуёшдан намуна олайлик.