Буюк Дедактика

X БОБ


МАКТАБЛАРДА ЎҚИТИШ УНИВЕРСАЛ БЎЛИШИ КЕРАК


Мактабларда ўқитиш ва ўқиш лозим бўлган ҳамма нарса нимадан иборат. 1. Энди мактабларда ҳаммани ҳамма нарсага ўқитиш кераклигини асослаб беришимиз лозим. Лекин буни, гуё биз ҳаммадан ҳамма фанлар санъатларни (хусусан жуда мукаммал ва ўрганиб олишни талаб қилаяпмиз деган, маънода тушунмаслик керак. Бундай талабни қўйишнинг ўзи хам ўринсиз бўлур эди ва инсоннинг умри қисқалиги туфайли, ҳеч ким буни бажара олмайди хам. Ахир, фанларнинг хар бири (физика, арифметика, геометрия, астрономия... ҳатто қишлоқ хўжалиги ёки боғдорчилик) шунчалик ўсиб ривожланганки, хатто ўткир ақл эгаси бўлган кишилар ҳам бир фаннинг назарий масалалари соҳасида фикр юритиб, тажрибалар ўтказмоқчи бўлса, бутун умр бўйи шу фан билангина шуғулланишга тўғри келур эди. Шунинг учун хам, масалан, Пифагор умр буни фақат арифметика билан, А р х и м е д механика билан, Агрикола кон ишлари (металлургия) билан, Лонголий нотиқлик санъати билан (у фақат етук сицерончи бўлишга харакат қилган бўлса ҳам) шуғулланганлар. Лекин хар ҳолда, шуни назарда тутиш ва ҳатто шунга эришиш зарурки, онадан туғилганларнинг ҳаммаси томошабин сифатидагина эмас, шунингдек бўлажак арбоблар сифатида атрофимизда мавжуд бўлган ва содир бўлаётган барча энг муҳим нарсаларнинг асосий моҳияти, тузилиши ва мақсадини тушуниб олсинлар, ер юзида улар тасаввур қила олмайдиган, унча-мунча фикр юрита олмайдиган, шунингдек турмушда бирор мақсад учун оқилона фойдалана олмайдиган, мутлақо нотаниш хеч нарса бўлмаслиги керак.
Хусусан, бутун инсонга илм-маориф бериш масаласи. 2. Шундай қилиб, ҳеч истисносиз ҳамма вақт шунга интилиш лозимки, мактабда ва мактаб туфайли бутун ҳаётда (умр бўйи);
I. Фан ва санъат воситасида қобилиятлар тараққий этсин.
II. Нутқ такомиллашсин.
III. Барча ахлоқ қоидалари асосида одоб ва хушахлоқлик фазилати такомиллашиб борсин.
IV. Худой-таоллога сидқи дилдан, итоат этилсин.