Buxoro davlat universiteti a. N. Murtazoyev texnik mexanika

K_e = K_d K_n K_s K_a K_t K_rej

bu yerda
K_d - yuklanishning dinamikaviy ta’sirini hisobga oluv­chi koeffistient;
K_n - uzatmaning gorizontal tekislikka nisbatan joyla­shuvini hisobga oluvchi koeffistient;
K_s - moylash sifati va sharoitini hisobga oluvchi koef­fistient;
K_a - markazlararo masofa va zanjir uzunligini e’ti­borga oluvchi koeffistient;
K_t - zanjir tarangligini sozlash usulini e’tiborga oluvchi koeffistient;
K_rej- ish rejimni e’tiborga oluvchi koeffistient.
v) z₁ - etaklovchi yulduzchaning tishlar soni
u - zanjirli uzatmaning uzatishlar soni
g) [p]_st- sharnirdagi bosimning ruxsat etilgan qiymati, N/mm
d) v - zanjirning qatorlar soni. Bir qatorli zanjirlar uchun
v = 1
2. Etaklanuvchi yulduzchaning tishlar soni aniqlanadi:
z₂ = z₁ u
Zanjirning yulduzchadan chiqib ketish oldini olish maqsadida etaklanuvchi yulduzchaning tishlari soni chegaralangan bo’ladi
z₂  120
3. Uzatishlar sonini haqiqiy qiymatini topamiz. z₂ /uh - u/

4. Zanjirning chidamliligini etarli darajada bo’lishini ta’­minlash maqsadida
a =(30....50) R, mm
qilib olish tavsiya etiladi.
Unda
ar= a/r = 30 ÷ 50
qadamlarda ifodalangan o’qlararo masofa.
5. Zanjirning zvenolar soni aniqlanadi lr,mm.

l_p ning topilgan qiymati butun songacha yaxlitlanadi. Zanjir­ning uchlarini ulashga maxsus ulagich zvenolar ishlatmaslik maqsa­dida l_p ning qiymati juft son bo’lishi tavsiya etiladi.
l_p ning qiymati shu tartibda belgilangan a_t ning qiymatiga bog’liq ravishda qayta aniqlanadi:

Uzatmaning normal ishlashi uchun zanjir ma’lum darajada salki bo’lishi kerak. Buning uchun a_t ning qiymati taxminan (0,002...0,005)a_t qadar qamaytiriladi, elementlarning eyilishi natijasida zanjirning uzunligi, qolaversa salqilik ham ortadi.
Bu hol uzatma ishiga salbiy ta’sir ko’rsatadi. Shuning uchun zanjirli uzatmalar loyihalashda ulardagi salqilikning me’yorida bo’lishini ta’minlovchi qurilima ham nazarda tutilishi lozim. Odat­da, bunga tayanchlarning birini quzg’aluvchan qilish yoki alohida ta­ranglovchi yulduzchadan foydalanish bilan erishiladi.
8. Zanjirning uzunligi quyidagicha hisoblanadi l, mm. l = l_p p
9. Yulduzchalarning diametrlari hisoblanadi, mm.
Etaklovchi va etaklanuvchi yulduzchalar bo’luvchi aylanalarning diametrlari;

Etaklovchi va etaklanuvchi yulduzchalar tishlari uchidan o’tgan aylanalari diametrlari;

bunda K = 0,7 - tish balandligini hisobga oluvchi koef­fistient
K_z - tishlar sonini hisobga oluvchi koeffi­stient.
K_z1 = ctg 180 / z₁ - etaklovchi yulduzcha uchun;
K_z2 = ctg 180 / z₂ - etaklanuvchi yulduzcha uchun;
 = p / d₁ - ilashmaning geometrik xarakteristikasi
(d₁ - zanjir sharniridagi rolik dia­metri, mm)
Etaklovchi va etaklanuvchi yulduzchalar tishlari tubidan o’tgan aylana diametrlari.

3. Zanjirli uzatmalarni tekshiruv hisobi.
10. Etaklovchi yulduzchaning aylanishlar soni tekshiriladi, ayl/min;
n₁ [n]₁
bunda n₁ - reduktor etaklanuvchi valining aylanishlar soni, ayl/min;
[n]₁= 1510₃ / p - ruxsat etilgan aylanishlar soni.
p - qadam, mm.
11. Zanjirning yulduzcha tishlariga urilishlar soni tekshiriladi
u  [ u]
bunda u = 4 z₁n₁/(60l_p) - hisobiy urilishlar soni
p - qadam, mm.
12. Zanjirning haqiqiy tezligi aniqlanadi, q m/s
= z₁ p n₁ / (60 10³)
z₁ - yulduzchaning tishlar soni;
p - qadam, mm.
n₁ - aylanishlar soni, ayl/min;
13. Zanjir uzata olishi mumkin bo’lgan aylanma kuch Ft, N.
F_t = P₁ 103 / q
bunda P₁ - etaklanuvchi valdagi quvvat.
14. Sharnirlardagi bosim miqdorni tekshirib ko’rildi, Pst, N/mm;
P_st = F_t K_e / A  [P_st]
bunda A - sharnir tegib turgan tezlik yuzasining soyasi
A = d₁ b₃
d₁ - valikning diametri, mm;
b₃ - zanjir ichki zvenosining kengligi, mm;
15. Zanjirning mustahkamligi tekshiriladi. Unda bo’lishi kerak.
[S] - rolikli (vtulkali) zanjirlar uchun ruxsat etilgan mustahkamlik zapasi koeffistienti.
S - hisobiy mustahkamlik zapasi koeffistienti.

bunda F_p - zanjirli uzuvchi kuch, zanjirning qadamiga qarab, jadvallardan tanlanadi;
F_t - aylanma kuch, N;
K_d - yuklanishning dinamikaviy ta’sirini hisobga oluvchi koeffistient;
F_o - zanjirning o’z og’irligidan uning tarmogida hosil bo’lgan dastlabki taranglik kuchi deb yuritiladi va quyidagicha topiladi.
F_o = K_j q a g
bunda K_j - salqilik koeffistienti;
K_j=6 - gorizontal uzatmalar uchun;
K_j=3 - gorizontga nisbatan 40 burchk ostida.
Kj=1 - vertikal uzatmalar uchun.
q - bir metr zanjirning massasi, kg/m;
a - zanjirning salqilik hosil qiladigan qismi uzunligi (bu uzunlik shartli ravishda markazlararo masofaga teng qilib olinadi);
g - og’irlik kuchning tezlanishi, m/s ;
F - markazdan qochirma kuch ta’sirida hosil bo’ladigan kuch
F = q ²
- zarjirning haqiqiy tezligi, m/s;
16. Uzatma vallariga tushadigan kuch

F_ = K_ F + 2Fo

bunda K_ - valning zo’riqish koeffistienti.
uzatma gorizontal tekislikka 40 dan ortiq burchak hosil qi­lib joylashganda
K_ = 1,05;
uzatma gorizontal tekislikka 40 gacha burchak hosil qilib joylashganda esa K_ = 1,15 bo’ladi.