Mavzu: Gigroskopik namlikni aniqlash

Mavzu:Gigroskopik namlikni aniqlash

Tayyorladi:Kamronbek Fayziyev

Gigroskopiklik (gigro... va yun. skopeo — kuzataman) — materiallarning havodagi namlikni yutish xossasi. Suvda xoʻllanadigan (gidrofil) kapillyar-gʻovak tuzilishli materiallar (yogʻoch, don va b.); suvda yaxshi eriydigan moddalar (osh tuzi, shakar, baʼzi kimyoviy birikmalar) va b. gʻovak materiallar G. xususiyatiga ega. Gʻovak materialning namni yutish darajasi havoning namligiga bogʻliq boʻladi. Mac, yogʻoch uchun eng yuqori gigroskopik namlik (Wrar)~30% (massa boʻyicha), don uchun — 3(5%. Har qaysi material uchun G. xossasini bilish juda muhim (uni tashish, saklash, quritish, namlashda asqotadi). Baʼzi gigroskopik materiallar (mas, konsentirlangan sulfat kislota)dan havoni quritish uchun foydalaniladi.

• Gigroskopiklik (gigro... va yun. skopeo — kuzataman) — materiallarning havodagi namlikni yutish xossasi. Suvda xoʻllanadigan (gidrofil) kapillyar-gʻovak tuzilishli materiallar (yogʻoch, don va b.); suvda yaxshi eriydigan moddalar (osh tuzi, shakar, baʼzi kimyoviy birikmalar) va b. gʻovak materiallar G. xususiyatiga ega. Gʻovak materialning namni yutish darajasi havoning namligiga bogʻliq boʻladi. Mac, yogʻoch uchun eng yuqori gigroskopik namlik (Wrar)~30% (massa boʻyicha), don uchun — 3(5%. Har qaysi material uchun G. xossasini bilish juda muhim (uni tashish, saklash, quritish, namlashda asqotadi). Baʼzi gigroskopik materiallar (mas, konsentirlangan sulfat kislota)dan havoni quritish uchun foydalaniladi.
• tuproqning gigroskopik nam miqdorini aniqlash. Tabiiy sharoitda yuqorida aytilganidek, mutlaqo quruq tuproq bo’lmasligi ma’lum. Ho’l yoki nam tuproq laboratoriyaga keltirilib, soyada va quyoshda uzoq vaqt quritilsa ham unda ma’lum miqdorda nam saqlanadi.Mexanik tarkibi, strukturasi, chirindining miqdori va muhit sharoitiga karab tuproqdagi zarrachalar yuzasiga singan gigroskopik namning miqdori o’zgarib turadi. 

Bu gigroskopik namlik koeffistienti namlikning quruq tuproqqa bo’lgan foizini aniqlashda kerak bo’ladi. 
Havo namligi — havodagi suv bugʻi miqdori. Ob-havo va iqlimning asosiy xususiyatlaridan biri. Quyidagi koʻrsatkichlari bilan ifodalanadi: 1) havodagi suv bugʻlari elastikligi ye (parsial bosim) mm yoki mb da oʻlchanadi; 2) mutlaq namlik; 1 g/sm3hajmdagi havoda mavjud boʻlgan suv bugʻlari miqdori; g/m-’ bilan oʻlchanadi; 3) nisbiy namlik g — havo tarkibidagi suv bugʻi elastikligining xuddi shu temperaturadagi toʻyingan suv bugʻi elas-tikligiga nisbatini ifodalaydi, yaʼni g ~ u-100% ; % bilan ifodalanadi; 4) namlik yetishmovchiligi a1 — maʼlum temperaturadagi toʻyingan suv bugʻi elastikligi Ye bilan havo tarkibidagi mavjud suv bugʻi elastikligi ye ayirmasiga teng, yaʼni a"= YE—e; 5) shud-ring nuqtasi t — oʻzgarmas bosimda havo tarkibidagi suv bugʻlarining toʻyinguniga qadar sovitish uchun lo-zim boʻlgan temperatura.
Daladan olinib, laboratoriyaga keltirilgan tuproq namunalari havoda quritilgan holatga keltirilishi kerak, chunki aksariyat tahlillar ana shu holatdagi quritilgan tuproqda o’tkaziladi. Rejada ko’zda tutilgan barcha tahlillarni o’tkazish uchun 1000 g tuproq sarflanadi, shundan 500 gramm tuproqning strukturasi tahlili uchun ketadi (tuproqning struktura-agregat tarkibini o’rganish va uning hajmiy massasini aniqlash ishlari odatda ezg’ilanmagan tuproqda o’tkaziladi). Havoda quritilgan va qog’ozga yupqa qilib yoyib qo’yilgan tuproqning bir necha joyidan hammasi bo’lib 200-250 g o’rtacha namuna olinib, hovonchada rezina dastali ezgich bilan Ezg’ilanadi va hammasi ko’zlari diametri 1 mm bo’lgan elakdan o’tkaziladi. Agar tuproq toshli bo’lsa, namunaning elakdan o’tmagan qismini suv bilan yuvish, quritish va tarozida tortib ko’rib tuproq skleti miqdorini aniqlash lozim. Shuningdek bu maydalangan tuproqdan o’rtacha analitik namuna ham olinadi (3-rasm). Elakdan o’tkazilgan mayda tuproq chuqur nomeri va qatlamning nomi, namuna qanday chuqurlikdan olingani, talabaning familiyasi yozilgan paketchalarga solib qo’yiladi.