Borliq va rivojlanish falsafasi

Tabiat qonunlari
ning yana bir eng muhim xususiyati — u obyektiv xarakterga ega, 
ya’ni u insonga ham, insoniyatga ham bog‘liq emas. Biror kishi, hatto millatning irodasi 
bilan ham, tabiat qonuniga tub o‘zgartirish kiritish yoki uni butunlay yo‘q qilish mumkin 
emas. Chunki bu qonunlarning asosini tashkil qilgan bog‘lanishlar, munosabatlar 
obyektiv xususiyatga ega. 
Olamdagi har bir narsa va hodisa bir-birini taqozo qiladigan va shu bilan birga, bir-
birini istisno qiladigan qarama-qarshi tomonlar birligidan iborat. Demak, voqyelik va 
o‘zgarish jarayonida ayniyat va ziddiyatning bo‘lishi ham odatiy hol. Masalan, issiq va 
sovuq, oq va qora, kecha va kunduz, elektrning musbat va manfiy zaryadlari, yaxshilik va 
yomonlik, adolat va jaholat va h. k. Qarama-qarshi tomonlar bir-birini inkor etadi va shu 
bilan birga biri ikkinchisini taqozo etadi, biri ikkinchisisiz mavjud bo‘la olmaydi. Faraz 
qilaylik, magnitning manfiy zaryadi bo‘lmasa, u holda ushbu narsa magnit bo‘lolmaydi. 
Borliq narsa, voqyea-hodisalarning turli-tumanligidan iborat. Lekin narsalar 
qanchalik xilma-xil, turli-tuman bo‘lmasin, ular o‘rtasida yaqinlik, aynanlik mavjuddir. 
Masalan, stol va stul sifat jihatidan turli narsalardir. Lekin baribir ular o‘rtasida o‘xshash 
tomonlar, belgilar bor. Aytaylik, ularning yo rangi yoki bir xil materialdan yasalganligi 
yoki bo‘lmasa, vazni o‘xshash bo‘lishi mumkin va h.k. 
Ayniyat tushunchasi
narsa va hodisalar o‘rtasidagi o‘xshash tomonlarni ifodalaydi. 
Shu bilan birga narsa-hodisalar bir-biridan farq qiladigan tomonlar, xususiyatlar, 
belgilarga ham egadir. Aynan bir xil bo‘lgan narsaning o‘zi yo‘q. Hatto daraxtning bir 
shoxida yonma-yon turgan 2 barg xam bir-biridan farq qiluvchi ba’zi jihatlarga ega. Hech 
bo‘lmaganda, ular bir-biridan makondagi o‘rni bilan farq qiladi. 
Hayotdan misol keltiradigan bo‘lsak, bir-biriga tashqi tomondan tamomila o‘xshash 
bo‘lgan Hasan va Husanlarda ham juda ko‘p farq qiluvchi xususiyatlar bor. Masalan, ularda 
fe’l-atvor, qiziqish turi, dunyoqarashlar har xil bo‘lishi, ya’ni ularning ichki dunyolari farq 
qilishi mumkin. Demak,