Borliq va rivojlanish falsafasi

Nima uchun inson qonunni bilishi kerak? 
Bunda
 
oddiy 
misollarga murojaat qilamiz: yoz oylarida barcha odamlar issiq kiyimlar (etik, palto, 
qo‘lqop va h. k.) sotib olishadi, o‘tin yoki ko‘mir g‘amlab qo‘yishadi va h. k. Nima 
uchun? Chunki ular tabiatning bitta qonunini, ya’ni fasllarning o‘zgarishi, yozdan keyin 
kuz, undan keyin qish kelishini juda yaxshi bilishadi. 
Yoki yana bir, jo‘nroq bo‘lsa-da, misol: sizga birov uyning 5-qavatidan tashlasang, 
falon pul beraman desa, rozi bo‘lmaysiz. Nima uchun? Chunki siz I. Nyuton kashf qilgan 
«Butun olam tortishish qonuni»ni yaxshi bilasiz. Balki bilmassiz ham, havoning o‘z 
jismingizdan zichligi kamligiga e’tibor qilmassiz ham, deylik. Ammo siz bu holda omon 
qolishingiz qiyinligini, mayib bo‘lishingizni yaqqol tasavvur qilasiz. 
Inson qonunlarni bilishi, ularga amal qilishi doirasida erkindir. Erkinlik nima? 
Erkinlik anglab olingan zaruriyatdir. Har qanday qonunga xos belgilardan biri zaruriylik, 
ya’ni obyektiv tarzda amalga oshish, o‘z-o‘zidan namoyon bo‘lishdir. Erkinlik esa ana 
shu zaruriylikni anglab olish va unga amal qilishdan iborat faoliyatni anglatadi. 
Yuristlarda shunday ibora bor: «Qonunni bilmaslik javobgarlikdan xolos qilmaydi». 
Ana shu tufayli siz yuridik qonunlarni qancha yaxshi bilsangiz, o‘zingizning 
faoliyatingizni shunga moslab olib borasiz. Demak, shuncha erkin bo‘lasiz. Bu holda siz 
nima qonuniy, nima esa qonuniy emasligini yaxshi bilasiz, qonunga xilof qadamlar 
qo‘ymaysiz. 
Yuqoridagi fikrlarni xulosa qilib, qonunga qo‘yidagicha ta’rif berish mumkin: 
Qonun 
olamdagi narsa va hodisalarning muhim, zaruriy, umumiy va takrorlanib turuvchi 
bog‘lanishlari, o‘zaro aloqalari va munosabatlarining namoyon bo‘lishidir.
 
Endi 
qonunning belgilariga to‘xtalamiz: 
- qonun turli-tuman aloqadorliklar, bog‘lanishlardan faqat muhimlarini, ya’ni 
shunday bog‘lanishlarni ifodalaydiki, bular olamning mavjudligi, o‘zgarishlari va undagi 
narsa hamda hodisalarning mohiyatidan kelib chiqqan bo‘ladi; 

---

- qonun zaruriy bog‘lanishlarni ifodalaydi, ya’ni tasodifiy bog‘lanishlar, goh paydo 
bo‘lib, goh yo‘qolib ketadigan bog‘lanishlarga asoslanmaydi. 
- qonun narsa va hodisalarning umumiy bog‘lanishlarini ifodalaydi. 
Qonun nisbatan barqaror, takrorlanib turuvchi bog‘lanishlarni (munosabatlarni) 
ifodalaydi, ya’ni bir safar yuz berib, ikkinchi safar yuz bermaydigan bog‘lanishlarni 
qonun qamrab olmaydi. Masalan, 2001 yili qishdan keyin bahor kelib, 2002 yilda qishdan 
keyin birdaniga yoz kelishini tasavvur qilib bo‘lmaydi. Chunki, bu tabiat qonuni — 
fasllar o‘zgarishi qonuni doirasiga kirmaydi.