Borliq va rivojlanish falsafasi

Qonun tushunchasi. 
Dunyoning mavjudligi ana shunday botiniy va zohiriy 
o‘zgarishlarning abadiy takrorlanib turishidan iboratdir. Bu takrorlanishlar esa o‘z 
mohiyati va xususiyatlarini saqlab qolganliklaridan qonun va qonuniyat tusini olgan. 
Masalan, biz Nyuton tomonidan kashf etilgan butun olam tortishish qonunini 
o‘rganganimizda ana shunday holni idrok etganmiz. Bu qonunning asosiy mohiyati butun 
olamdagi narsalarning bir-biri bilan aloqadorligi tamoyilining doimiy takrorlanishi, har 
soniya va har daqiqada bu holatning sodir bo‘lib turishini isbotlaydi. 
Xo‘sh, qonun o‘zi nima? U kishi va umuman, jamiyat hayotida qanday ahamiyatga ega? 
Qonunni bilmasdan, o‘rganmasdan turib yashash mumkinmi? Qonun tushunchasi kundalik 
hayotimizda nisbatan tez-tez ishlatib turiladigan tushunchadir. Xususan, fizika yoki kimyo 
qonunlari deymiz, tabiat qonuni yoki bo‘lmasa, iqtisodiy qonunlar, yuridik qonunlar va h. k. 
Bozor iqtisodiyotiga o‘tish tamoyillarining uchinchisi ham qonun to‘g‘risida bo‘lib, unda 
barcha sohada qonunning ustuvorligi ta’minlanishi ta’kidlanadi. Yuqoridagilarni birlashtirib 
turadigan, barchasi uchun ham umumiy bo‘lgan xossa, xususiyatlar bormi? 
Eng avvalo, shuni aytish kerakki, olamdagi barcha narsa — tabiat, jamiyat va inson 
taraqqiyoti ma’lum qonunlar asosida amalga oshadi. Fanlarning (ijtimoiy, gumanitar, 

---

tabiiy va h. k.) asosiy vazifasi har bir soha bo‘yicha tadqiqot o‘tkazib, qonunlarni kashf 
qilish yoki ularning amal qilish xususiyatlarini o‘rganish va ochib berishdan iborat. 
Qancha ko‘p qonun kashf qilinsa, taraqqiyot shuncha tez bo‘ladi. Taraqqiyot 
qonunlarini bilmasdan turib, rivojlanishga erishish qiyin. Yaqin o‘tmishda 
iqtisodiyotning o‘ziga xos qonunlarini pisand qilmay, turli xil syezd, plenum, 
konferensiya qarorlari asosida eksperimentlar o‘tkazib, barcha uchun farovon hayot — 
kommunizm jamiyatini barpo qilmoqchi bo‘lishganini va bunday siyosat qanday 
oqibatlarga olib kelgani barchaga ma’lum. 
Hozir mustaqil O‘zbekiston barcha rivojlangan mamlakatlar singari ijtimoiy 
yo‘naltirilgan bozor iqtisodiyotiga asoslangan demokratik davlat, fuqarolik jamiyati 
barpo qilish yo‘lidan bormoqda. Bunda umumbashariy qonunlar va mamlakatimizning 
o‘ziga xos xususiyatlari e’tiborga olingan. 
Endi shunday savol: