Битирув малакавий иш

O'qish ob'ekti:universitet talabalarining ta'lim faoliyatining muvaffaqiyati
O'qish mavzusi:shaxsiy moslashuvchan salohiyat universitet talabasining ta'lim faoliyati muvaffaqiyati omili sifatida
Mavzular Iqtisodiyot fakultetining 1-bosqich talabalari ("Tashkilotni boshqarish" va "Marketing" mutaxassisliklari) edi.
Namuna hajmi 87 kishini tashkil etdi. Ularning 64 nafari qizlar va 23 nafari 16 yoshdan 20 yoshgacha bo'lgan bolalardir.
Ushbu maqsadga erishish va tuzilgan gipotezani sinab ko'rish uchun quyidagi usullardan foydalanilgan: tashkiliy: qiyosiy usul; empirik: hujjatlarni tahlil qilish, psixodiagnostik testlar, so'rovnoma; matematik va statistik ma'lumotlarni qayta ishlash usullari: Pearson mezonini hisoblash bilan korrelyatsion tahlil va talabalar testi bo'yicha farqlar ishonchliligini baholash; izohlovchi: strukturaviy usul.
Adaptatsiya - bu tizimni tashqi va ichki muhit sharoitlariga moslashtirish jarayoni.
Shaxsiyatning stress ostida moslashishi ikki mexanizm orqali sodir bo'ladi:
1. Psixologik himoya - bu ongni yoqimsiz, shikast etkazuvchi tajribalardan himoya qilishga qaratilgan shaxsni barqarorlashtirish tizimi.
2. Engish - bu psixologik faoliyat va xulq-atvorning usullari, bu ongli ravishda ishlab chiqilgan va stressli vaziyatni engishga qaratilgan.
Adaptiv potentsial - bu inson tanasining har xil va o'zgaruvchan atrof-muhit omillariga moslashuvchanligi darajasining ko'rsatkichidir. Bu hayotiy faoliyatning eng muhim fiziologik ko'rsatkichidir, uning darajasi organizmning fiziologik tizimidagi (gipofiz va buyrak usti bezlari gormonlari, asab, yurak-qon tomir, nafas olish va boshqa tizimlarning holati) stress omillari ta'sirida (jismoniy, aqliy ish, atmosfera bosimining o'zgarishi, harorat o'zgarishi) butun majmuasi tomonidan amalga oshiriladi. va h.k.). Shu bilan birga, shaxsning yangi adaptiv xulq-atvori shakllanadi, bu organizmning ushbu omillarga eng qulay moslashishini ta'minlaydi.
Adaptiv potentsial uch darajaga bo'linadi: individual, shaxsiy va sub'ektiv-faollik.
Shaxsiy adaptiv salohiyat quyidagi tarkibiy qismlarni o'z ichiga oladi:
· Baquvvat(energiya va dinamik ta'sir doirasini belgilaydigan psixofiziologik xususiyatlar)
· Kognitiv (kognitiv jarayonlarning rivojlanish darajasi, kognitiv moslashuvchanlik)
Quyidagi komponentlar sub'ekt-faoliyat darajasiga tegishli:
· Instrumental(qobiliyatlar, ko'nikmalar va ko'nikmalar)
· Ijodiy(ijodkorlik, paydo bo'lgan adaptiv muammolarni ijodiy hal qilish qobiliyati)
Shaxsiy adaptiv salohiyat quyidagi tarkibiy qismlarni o'z ichiga oladi:
· Motivatsion(motivatsion soha iyerarxiyasi, qiziqish, qiziqish va moyillik, motivatsiya intensivligi)
· Kommunikativ(shaxsning kommunikativ xususiyatlari, munosabatlar tizimi)
A.G.ning so'zlariga ko'ra. Maklakov, insonning ushbu psixologik xususiyatlari uning o'ziga xos adaptiv salohiyatini tashkil etadi, unga quyidagi xususiyatlar kiradi:
1. rivojlanish darajasi stressga chidamliligini ta'minlaydigan neyropsikik barqarorlik;
2. o'zini o'zi boshqarishning asosiy qismi bo'lgan va faoliyat shartlari va ularning imkoniyatlarini idrok etishning etarlilik darajasini belgilaydigan shaxsning o'zini o'zi qadrlashi;
3. boshqalarga nisbatan o'z qadr-qimmatini his qilishiga olib keladigan ijtimoiy qo'llab-quvvatlash hissi;
4. shaxsiy ziddiyat darajasi, ijtimoiy muloqot tajribasi /
I.A. Korotkov, V.A. Qulganov, L.S. Shoenberg shaxsning adaptiv potentsialini individual psixologik xususiyatlar majmui sifatida baholaydi, uning rivojlanish darajasi, shunga muvofiq, potentsial chegaralarini va atrof-muhit omillarining keng doirasiga muvaffaqiyatli moslashish ehtimolini belgilaydi.
S.T. Possoxova adaptiv potentsial - bu ijtimoiy-psixologik, aqliy, biologik xususiyatlar va fazilatlarni inson tomonidan hayotning o'zgargan sharoitida yangi xatti-harakatlar dasturlarini yaratish va amalga oshirish uchun amalga oshiradigan murakkab tizimga birlashtirgan ajralmas shakllanish deb taxmin qiladi.
A.M. Bogomolov shaxsiy moslashuvchan potentsialni tizimli xususiyat sifatida, shaxsning tarkibiy va darajadagi o'zgarishlarga (adaptogen omillarning ta'siri ostida) fazilatlar va xususiyatlarga qobiliyati sifatida qaraydi, bu uning tashkil etilishi va barqarorligini oshiradi.

1.2. ЁБИБДЎнинг СОФТ СКИЛЛС компетенсиларидан фойдаланиш
Ўзбекистондаянги, узлуксиз профессионал таълим муассасалари тармоғи
шакллантирилаётганлиги муносабати билан илғор хорижий ва Халқаро
тажрибадан келиб чиқиб,профессионалтаълимжараёнигаэгалланган билим,
кўникма ва малакаларини бевосита кундалик ҳаётда,реал иш ўрнидақўллашга
ўргатадиган компетенциявий ёндошувга асосланган таълим дастурларини
яратиш ва тадбиқ этиш зарурияти туғилган. Бу борада кўплаб асосланган
таклифлар илмий ва педагогик нуқтаи назарлар билдирилмоқда.
Бу жараён илғор хорижий тажрибалар асосида таълим-тарбияда алоҳида урғу
бериб келинган “қаттиқ кўникма” (“hard skills”) ҳамда глобаллашув,
автоматлаштириш, роботлаштириш, рақамлаштириш жараёнида устивор
аҳамият касб этаётган “юмшоқ кўникма”(“soft skills”)ларнингпрофессионал
таълимдаги ўрни в ааҳамиятини очиб беришга хизмат қилади.
2017 йил 6 апрелда Вазирлар Маҳкамасининг “Умумий ўрта ва ўрта махсус, касб-ҳунар таълимининг давлат таълим стандартларини тасдиқлаш тўғрисида”ги 187-қарор қабул қилинди. Эътиборли жиҳати,187-сонли қарорда илк марта“ўқувчиларда фанларни ўрганиш ва таълим олишни давом эттириш учун таянч ва фанларга оид умумий компетенцияларни ривожлантириш”асосий принцип сифатида тилга олинди. Биз учун янабир муҳим жиҳати,мазкур қарор асосидаЎртамахсус,касб-ҳунар таълим муассасалари битирувчиларига қўйиладиган умумий талаблар сирасига касбий фаолият ва бугунги меҳнат бозорида зарур бўлган компетенциялар киритилди.
Жумладан,касбий малака ва кўникмаларга эга бўлиш,касбий моҳирлик ва тафаккур,ташкилотчилик,мустақил ва оғзаки равон баён этиш,турли вазиятларни танқидий баҳолаш,янгиликларга доимий интилиш,ўзбек тилини мукаммал билиш, умуминсоний фазилатларига эга бўлиш, ўз миллатини ва Ватанини севиш,у билан фахрланиш,миллий урф-одатлар,қадриятларни ҳурмат қилиш,замонавий ахборот-телекоммуникация воситаларидан фойдалана олиш, чет тилларида мулоқот қилиш, ишга жойлашиш технологиялари ва кўникмаларига эга бўлиш, шахсий тадбиркорликни ташкил этиш малакалари шаклланган бўлиш, билимларни мунтазам ошириб бориш, янгилаб боришга интилиш,ўқув ва меҳнат фаолиятига ижодий ҳамда мустақил ёндашиш, мантиқий фикрлаш каби компетенциялар ҳақиқатдан ҳам халқаро миқёсда устивор компетенциялар сифатида тилга олинади.
Ушбу концепциянинг долзарблиги шу билан изоҳланадики, рақамли иқтисодиётни тез суръатларда ўсиб бориши билан кадрларнинг доимий ўз устида ишлаб боришга зарурияти ҳамда нафақат тор доирадаги мутахассисликка йўналтирилган кўникмалар мажмуасига эга кадрлар, балки кенг кўламли универсал компетенцияларга эга мутахассисларга эҳтиёжнинг мавжудлигидадир. Универсал компетенциялар ҳозирда СОФТ СКИЛЛС, яъни ҳаётий ва мослашувчанлик кўникмаларга эга бўлишлик билан изоҳланади. Ҳаётий ва мослашувчанлик кўникмаларини муҳим ва таянч билим, кўникмалар сифатида кўриб чиқиладиган бўлса, улар инсон учун ўзи танлаган касбий фаолиятида муваффақиятли ишлаб кетишига имкон беришини яққол кўриш мумкин. Кадрлар тайёрлаш миллий моделининг асосий таркибий қисми сифатида узлуксиз таълим - малакали рақобатбардош кадрлар тайёрлашнинг асоси бўлиб, таълимнинг барча турларини, давлат таълим стандартларини, кадрлар тайёрлаш тизими тузилмаси ва унинг фаолият кўрсатиш муҳитини ўз ичига олади. Ўз навбатида «Кадрлар тайёрлаш миллий дастури»нинг мақсади таълим соҳасини тубдан ислоҳ қилиш, уни ўтмишдан қолган мафкуравий қараш ва сарқитлардан тўла халос этиш, ривожланган демократик давлатлар даражасида, юксак маънавий ва ахлоқий талабларга жавоб берувчи юқори малакали кадрлар тайёрлаш Миллий тизимини яратишдан иборатдир. Бу эса юқорида қайд этилган Концепция ушбу дастурнинг замонавий талқиндаги мантиқий давоми эканлигидан далолат беради. Чунончи, дастурнинг вазифалари сирасига кадрлар тайёрлаш тизими ва мазмунини мамлакатнинг ижтимоий ва
иқтисодий тараққиёти истиқболларидан, жамият эҳтиёжларидан, фан, маданият, техника ва технологиянинг замонавий ютуқларидан келиб чиққан ҳолда қайта қуришга қаратилганлиги таълим олувчиларда «СОФТ СКИЛЛС» шакллантирилиши таълим жараёнининг муваффақиятини белгилайди. Бироқ, бугунги кунда мавжуд анъанавий таълим тизим, яъни узлуксиз таълим тизимида қўлланилаётган ўқув дастурлари, ўқув жараёнлари ҳамда “келажак компетенциялари” даъво қиладиган талаблар ўртасидаги жарлик мавжуддир. Бу эса СОФТ СКИЛЛС ни узлуксиз таълим тизимга қўллашнинг янада долзарблигини оширади.
СОФТ СКИЛЛСўзи нима дегани? Нима учун уни ҳаётий ва мослашувчанлик кўникмалари билан тенглаштирилмоқда?
СОФТ СКИЛЛСтушунчасининг келиб чиқиши АҚШда 1959 йилда ҳарбий соҳанинг ривожлантириш доир масалаларига бориб тақалади. Унга кўра, ҳарбий хизматчилар компетенциялари борасида олимлар тадқиқот олиб борган чоғларида кўникмаларни 2 турга бўлиш мақсадга мувофиқ деб ҳисобладилар. Бунда улар касбий кўникмалар (ҳард скиллс) ва шахсий сифатлар (софт скиллс)га ажратадилар. Бунга сабаб урушдаги муваффақиятнинг кўпгина қисмини жангдаги аскарларни қандай бошқарилишига қараб таъминлашини аниқлашганлигидандир. Ўқув дастурларда эса буни амалга ошириш учун ўргатилмаган. У пайтда физик жисмлар билан боғлиқ ишлаш кўникмалари шакллантирилган эди. Инсон тафаккурида мавжуд бўлган ўлчаш мураккаб бўлган, моҳияти тушунарсиз - «СОФТ СКИЛЛС»бориб тақалаверган. Ҳозирда бўш иш ўринларга қўйилган талабларда ҳам ўзбек тилида ушбу сўзлар тобора кўпроқ учрамоқда.
Агарда бу икки тушунчаларни содда, лўнда ифодалайдиган бўлсак, қуйидаги мазмунга эга бўламиз: