«biologiya» kafеdrasi

Laboratoriya ishi №16.


O’simlik kulida uchraydigan elementlarni aniqlash.
Ishning maqsadi. Turli xil o’simliklar kuli tarkibidagi kimyoviy elementlarni aniqlash uchun o’tkaziladigan mikrokimyoviy reaksiyalarni o’tkazish usullari bilan tanishish.
Turli xil o’simliklarning qismlaridan kul tayorlash.
O`simlik kuli tarkibidagi kimyoviy elementlarni aniqlash uchun o’tkaziladigan reaksiyalarni o’tkazish usullari bilan tanishish.
Kerakli asbob va reaktivlar: 1. havoda yaxshi quritilgan o‘simlikning turli qismlari (poyasi, bargi, urug‘i) 2. qisqich, 3. toshli tarozi, 4. tigellar, 5. dastali hovoncha, 6. skalpel, 7. mufel pechkasi (Nabertherm GmbH kompaniyasi tomonidan ishlab chiqarilgan yuqori sifatli pech uskunasi), 8. elektroplitka, 9. nina yoki to‘g‘nag‘ich, 10. pipetka bilan 10% li NH₄ NO₃ eritmasi, 11.qaychi, 12. distillangan suv, stakanlar, ammiak, 10% HCI, 1% H₂SO₄, 1%-li Na₂HPO₄, 1%-li (NH)₂MoO₄, Cr(NO₃)₂, sariq qon tuzi eritmasi, shisha tayyoqcha, igna, filtr qog’ozi, buyum oynasi, probirkalar, mikroskop, havonchalar, o’lchovli probirkalar.
Umumiy tushuncha: Mineral elementlarning o‘simliklardagi miqdori. O‘simliklar atrof muhitdan u yoki bu miqdorda deyarli barcha davriy sistemada uchraydigan elementlarni o‘zlashtiradi. Ammo boshqa kimyoviy elementlar bilan almashtirib bo‘lmaydigan, o‘simliklarning o‘sishi va rivojlanishi uchun o‘ta zarur bo‘lgan 19 ta element alohida ahamiyatga ega. Ular C, H, O, N, P, S, K, Ca, Mg, Fe, Mn, Cu, Zn, Mo, B, CI, Na, Si, Co kabi elementlardir. Bulardan faqatgina 16 tasi mineral elementlardir. Chunki C, H va O o‘simliklarga asosan CO₂, O₂ va H₂O holida o‘zlashtiriladi. Ushbu elementlarning keyingi uchtasining Na, Si Co o‘simliklar rivojlanishi uchun zarurligi hozircha o‘z tasdig‘ini to‘la topgani yo‘q. Masalan, natriy elementining ayrim o‘simliklar Masalan, lavlagi va sho‘rlanishga moslashgan o‘simliklar tomonidan , o‘zlashtirilishi kuzatilgan xolos. Kremniy esa sholi uchun o‘ta zarur bo‘lib boshoqdoshlar somoni tarkibida ham ko‘p uchraydi.
Birinchi to‘rtta (C, H, O, N) element organogenlar deyiladi. Chunki ular o’simlik quruq og‘irligining asosiy—95% qismini tashkil qiladi. Bunda uglerodning ulushi 45%, kislorodniki 42%, vodorodniki 6,5%, azotniki 1,5% miqdorni tashkil qiladi. O‘simlik quruq og‘irligining qolgan 5% qismi kul elementlariga, xususan, P, S, K, Ca, Mg, Fe. AI, Nn. Si va boshqalarga to‘g‘ri keladi. O‘sim1iklarning mineral tarkibi to‘g‘risida ularning kulida uchraydigan elementlarning miqdoriga qarab xulosa qilinadi va yuqorida keltirilgan elementlar birgalikda makroelementlar deyiladi.
O‘simlik to‘qimalarida juda kam miqdorni (0,001%) tashkil qiluvchi ammo o‘simlikning muqobil o‘sishi va rivojlanishi uchun zarur-Mn, Cu. Zn, Mo, B, Co kabi elementlar mikroelementlar deyiladi.
Mineral elementlar ko‘proq o‘simliklarning urug‘larida to‘planadi (V.1-jadval) barglarida (2-15%) kamroq esa ularning poyalarida (0,4-1%) to‘planadi.