4-Amaliy mashg’ulot Tarozilarni qiyoslash; va Tarozi toshlarini qiyoslash; Tarozilarni va tarozi toshlarini qiyoslash Tarozi

4-Amaliy mashg’ulot Tarozilarni qiyoslash; va Tarozi toshlarini qiyoslash;
Tarozilarni va tarozi toshlarini qiyoslash
Tarozi — jismga taʼsir etuvchi ogirlik kuchi asosida jismlar vaznini aniqlaydigan asbob. Tarozilar qadimiy oʻlchash asboblaridan. Ikki yelkali va tarelkasimon pallali oddiy Tarozilar qadimiy Bobilda mil. av. 2,5 ming yillikda va Misrda mil. av. 2 ming yillikda paydo boʻlgan.
Statik o`lchash tarozilari va M1 klassdagi toshlarni metrologik tekshiruvdan o`tkazish laboratoriyasi

Laboratoriya mass-komparator va tarozi toshlari bilan jihozlangan. Mazkur laboratoriyada o`rta (III) va oddiy (IIII) aniqlik klassidagi sahnli, tibbiyot, savdo, pochta va boshqa turdagi tarozilar, shuningdek M<sub>1</sub>, M<sub>2</sub> va M<sub>3</sub> aniqlik klassidagi toshlar metrologik tekshiruvdan o`tkaziladi. 2015 yilda laboratoriyaga xalqaro talablarga mos keluvchi, jahonda yetakchi o`rinda turuvchi Germaniyada ishlab chiqarilgan zamonaviy mass-komparator va uni yustirovka (CAL) qilishda qo`llaniladigan F₂ aniqlik klassidagi etalon toshlar xarid qilindi. Natijada nominal o`lchash og`irligi 500 kg, 1000 kg va 2000 kg bo`lgan M<sub>1</sub> etalon toshlarning metrologik tekshiruvi yo`lga qo`yildi


Hozirgi vaqtda laboratoriyalarda 2 turdagi tarozilardan foydalaniladi: birinchisi bu reyter tipidagi tarozilar bo’lib, hozirda ular sanoatda ishlab chiqarilmaydi. biroq hali foydalanishlarda, va ular pallalariga qo’yiladigan toshlar komplekti va optik hisoblagichi mavjud bo’lgan ADV-200 tipidagi tarozilar hisoblanadi. Torozilarni asosiy qismi bu teng elkali dastak bo’lib, shayin deb ataladi. Shayinni o’rtasida uni tekisligiga perpedikulyar ravishda agatli prizma mahkamlangan.

1-rasm. ADV -200 tipidagi analitik tarozi.

Prizma o’zini qirrasi bilan ustunchani yuqorisiga maxkamlangan yassi agatli yostiqqa tayanadi. O’rta prizmadan teng masofalarda, shayinni pastki nixoyalarida yana 2 ta prizma joylashgan bo’lib sirg’alar yordamida pallalar osilgan. Shayinni o’rtasidagi pastki qismida strelka mahkamlangan, u shkala bo’yicha shayinni muvozanat holatidan og’ishini hisoblashga imkon beradi. Torozilar plastmass yoki shisha asoslarga maxkamlanadi hamda old devorida shishadan qilingan va shishadan tayyorlangan yondosh eshikchali, ko’tariluvchi moslamali g’ilof sifatidagi quticha bilan yopilgan. Agatli prizmalar qirralarini muddatidan ilgarigi eyilishlarini oldini olish maqsadida torozilar arretir bilan jixozlangan. (Fransuzcha arreter – mexanik moslama bo’lib, aniq o’lchash asboblarini harakatlanuvchi qismiga tasodifiy silkinishlarda uni buzilishini istes‘no etuvchi xolatda mahamlanadi).
Arretir moslamasi shayinni va pallalarni bir oz yuqoriga ko’tarishga va prizma qirrasini o’ziga xos yostiqchasidan chiqishiga imkon beradi. Torozilarni arretirlashtirish va prizmani bosimdan xalos etishga, torozi plitasi ostiga joylashtirilgan dastak xizmat qiladi. Tarozilardan foydalanilmaganda, shuningdek tortish vaqtida yuklanishlarni almashinishida, torozilar arretirlangan bo’lishi lozim.

2-rasm. Elektron torozilarini umumiy ko’rinishlari

Reyterli analitik torozilarga qo’shimcha beriladigan mayda qadoq toshchalarining termasi massalari 100 g dan 10 mg gacha bo’lgan toshchalardan tashkil topgan. Mayda qadoq toshchalariga qaraganda ancha katta massalarni tortish uchun torozilar reyter bilan, ya‘ni simli qadoq toshcha bilan ta‘minlangan bo’lib uni torozi shayinining elkalaridan biriga o’tkazish qulay. SHayinni har bir elkasini usti 10 qismga bo’lingan. Reyterlar 1 yoki 10 mg og’irliklarda tayyorlanadi. 1ta bo’linmaga osilgan xolda, reyter shayinda amal qiluvchi pallaga qo’yilgan 1 mg yuklanmaga ekvivalent xolatni yuzaga keltiradi; agar reyter ikkinchi bo’linmaga osilgan bo’lsa, unda 2 mg ga ekvivalent va x.k. Reyterni osish va siljitish torozilar qutisini o’ng devori orqali tushirilgan, maxsus harakatlanuvchi sterjen bilan o’tkaziladi. Sterjen reyterni quloqlari ilintiriladigan ilmoq bilan nihoyalanadi.

Tarozilarni qiyoslashning ikki usuli amal qiladi: